Page 32 - Türkçeyi Etkili Kullananlar

A li Şîr Nevâî
ALİ ŞÎR NEVÂÎ

(1441-1501)

Hayatı ve Eserleri

Herat’ta doğmuştur. Meşhed ve Semerkant’ta devrinin önemli âlimlerinin bulunduğu medreselerde
eğitim görmüştür. Çocukluk ve okul arkadaşı Hüseyin Baykara Horasan’ı ele geçirince onun hizmetine
girmiştir. Üst düzey devlet görevlerinde bulunmasına rağmen kendisini ilim, kültür ve edebiyata
adamak istediğinden bu görevleri daha sonra başkalarına devretmiştir. 1501 yılında Herat’ta hayatını
kaybetmiştir.
Türk edebiyatının en büyük şairlerinden biri olan Nevâî, farklı konu ve türlerde yazılmış yirmi beşin
üzerinde eser bırakmıştır. Dördü Türkçe, biri Farsça beş divanı, altı mesnevisi vardır. Leylâ vü Mecnûn,
Mecâlisü’n-Nefâis, Çihl Hadîs, Muhâkemetü’l-Lugateyn, Mîzânü’l-Evzân eserlerinden bazılarıdır.

Türkçeye Katkıları

Muhâkemetü’l-Lugateyn’den
• Çağatay edebiyatının kurucusu kabul edilen Ali
Şîr Nevâî, ifade gücü ve eserleri ile Çağatay sahası
Türkçesinin “Nevâî dili” olarak anılmasını sağlamıştır. Bugüne kadar bunun gerçekliği
Çağatay Türkçesinin büyük bir kültür ve sanat dili üzerinde etraflıca düşünülmemiş
hâline gelmesindeki en büyük pay ona aittir. olduğundan bu konu gizli
kalmış, Türk’ün hünersiz, züppe
• Eserleri yalnız Çağatay sahasında değil Türklerin gençleri kolaylığa kaçarak
yaşadığı bütün coğrafyalarda etkili olmuş, şiirleri Farsça sözler ile şiir söylemeğe
dilden dile dolaşmıştır. Çin’den Balkanlara kadar meşgul olmuşlardır. Esasen
geniş bir bölgedeki şairler onu üstat kabul kişi etraflı ve iyice düşünse bu
etmişlerdir. sözlerde bu kadar genişlik ve

• Büyük bir dil bilinciyle meydana getirdiği (söz söyleme) alanında bu kadar
Muhâkemetü’l-Lugateyn’de Türkçenin üstünlüklerini, açıklıklar bulunduğuna göre bu
inceliklerini ve ifade gücünü ortaya koymuştur. dilde her güzel ve düzgün söz
söyleme, şairlik ve yazarlığın
• Muhâkemetü’l-Lugateyn’de Türkçenin Farsçadan kolay olacağını anlar. Gerçekten
üstün yönlerini belirtirken söz varlığı ve dil bilgisi pek kolaydır. Hem Türk dilinin
özelliklerinden örnekler sıralamıştır. Bu da Nevâî’yi olgunluk ve yüksekliği bunca
Türkçe üzerine düşünen bir dil araştırmacısı olarak delillerle ispat edildi. Bu halk
öne çıkarmıştır. arasından ortaya çıkan yaratıcı
• Nevâî, ortaya koyduğu eserlerle Türkçenin yüksek kişilerin (şairlerin), sanatçıların
edebî eserler yaratma gücüne sahip olduğunu güçlerini, yaratıcılıklarını kendi
göstermiş; döneminin ince edebî zevkine Türkçenin dilleri dururken başka dil ile
hitap edebileceğini ispatlamıştır. göstermemeleri, böyle bir işe
yönelmemeleri gerekirdi.
• Ali Şîr Nevâî, Türk edebiyatındaki birçok ilke de
imza atmıştır. Türk edebiyatında ilk şair tezkiresi, ilk (Dil İçi Çeviri: F. Sema Barutçu Özönder)
hamse, aruzla ilgili ilk teorik eser ona aittir.

30 Türkçeyi Etkili Kullananlar