Page 117 - RİTİM EĞİTİMİ VE HALK DANSLARI 11
P. 117

4.3. HALAYLAR

























                                        Görsel 4.3: Halay türü halk dansları (Adıyaman)
                    Alay kelimesinden türemiş olan halay; toplu hâlde, çeşitli biçimlerde, bağlı dizi oluşturularak sözlü
             ya da sözsüz ezgiler eşliğinde oynanan halk oyunlarının genel adıdır. Halay, Türk ve Altay halk kültüründe
             bir tür tören dansıdır. Kökleri çok eski dönemlere uzanan bir oyundur. Yaşamın enerjisini, döngüsünü, da-
             yanışmayı, hareketi, durup devam etmeyi ve ritmi içerir. Halaylar; bir topluluk dansı olarak disiplinli bir dizi
             oyunudur. En az beş kişi tarafından oynanmaktadır. Ancak daha az kişiyle oynanan halay oyunlarının da
             olduğu bilinmektedir. Halaylar bağımlı oyunlardır. Halaya çoğunlukla bağlı diziyle başlanmaktadır. Oyuncu-
             lar; parmaklardan, ellerden ya da omuzlardan tutarak, kol kola girerek diziyi oluşturmaktadırlar. Genellikle
             hızlı kısımlarda omuzlardan tutulur. Oyun, halay başının komutuyla yönetilir. Mendil, vazgeçilmez bir oyun
             aracıdır. Halay türü halk danslarının çoğunda ezginin ve dansın sonuna doğru hız artırılmaktadır. Halayı
             idare eden, başta bulunan kişi; halay başıdır. Buna “baş çeken” ve “sıra başı” gibi isimler verilmektedir.
             Halaylar, geleneksel formunda yalnız erkekler ya da yalnız kadınlar tarafından oynandığı gibi kadın erkek
             birlikte de oynanmaktadır. Halaylar bölge halkının özelliğine, eşlik eden çalgılara, halayın çıkış sebebine,
             oynanış şekline ve ezgilere, eşlik eden türkülerin ya da figürlerin kaynaklandığı olay, yer ya da kişilerin
             adlarına göre değişik isimler almaktadır (Görsel 4.3).
                    Halayların,  kurgusal  anlatım  bakımından  dört  ana  bölümü  sembolize  ettiği  söylenebilmektedir.
             Bunlar, ölüm (kötüyü öldürme), doğum (iyinin gelmesi), güçlendirme (iyinin devamı), kutlamadır (bu du-
             rumların kutlanması). Bu dört bölüm; danslardaki adlandırılmasında ağırlama, yanlama, sıktırma, oynatma,
             yeldirme, belleme, hoplama, zıplatma olarak kullanılmaktadır. Halaylar; dans ve ritmik yapısı bakımından
             tek bölümlü halaylar, iki bölümlü halaylar, üç bölümlü halaylar ve dört bölümlü halaylar olmak üzere dörde
             ayrılmaktadır.
                    Tek bölümlü halaylar, oyunun başından sonuna değin aynı melodi, ritim ve figürlerle oynanan
             halaylardır. Bunlarda oyun ilerledikçe yalnızca ezginin hızında bir artış olur, bunun dışında oyun başladığı
             biçimiyle sürdürülmektedir.
                    İki bölümlü halaylar, iki melodi, iki ritim ve iki ayrı oynama biçimi olan halaylardır. Ağırlama adı
             verilen ilk bölümde çoğunlukla oyuncular ile kapalı dizi oluşturulmakta ve küçük ayak hareketleriyle oyuna
             başlanmaktadır. Melodi ağır bir tempodadır. Halay başının mendil sallayarak verdiği komutla ikinci bölüme
             geçilir. Bu bölümde eşlik çalgıları birinciyle uyumludur ama daha hareketli ikinci bir ezgiye geçer, oyunun
             figürleri hızlanır. Birinci ve ikinci bölüm bütünüyle birbirinden farklı iki karaktere sahiptir. İkinci bölüme yöre-
             lere göre yelleme, hoplatma, sıktırma, yeldirme, yürütme gibi adlar verilmektedir.
                    Üç bölümlü halaylarda, üç ayrı ezgi, üç ayrı ritim ve farklı figürler yer almaktadır. Bazen iki melodi,
             üç ritim yapısı da görülmektedir. Çoğunlukla ağırlama ile başlayan üç bölümlü halaylar, yürütme ile devam
             edip hoplatma ile sona ermektedir.
                    Ağırlama ve hoplatma bölümlerinin arasında kimi yörelerde yanlama, kimilerindeyse ortalama adı
             verilen hareketli bir bölüm bulunur. Yanlama adı; bu bölümde oyuncuların birbirlerinin üzerine abanarak
             yana doğru, tüm bedenleriyle eğilmelerinden kaynaklanmaktadır.
                    Dört bölümlü halaylar, genellikle dört farklı melodi ve dört farklı ritmik yapıdan oluşmaktadır. Oyun
             yavaştan başlayıp gittikçe hızlanır ve son bölümde en hızlı noktaya ulaşmaktadır. İlk bölüm ağırlama ile   4. ÜNİTE
             başlamakta, yanlamanın ardından oynatma ile hızlanarak hoplatma ile son bulmaktadır.


                                                         115
   112   113   114   115   116   117   118   119   120   121   122