Page 32 - SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 12

ÖĞRENME VE ÖĞRENME KURAMLARI ÜNİTE 2 ÜNİTE 2 ÖĞRENME VE ÖĞRENME KURAMLARI

b) Edimsel Koşullanma c) Sosyal Öğrenme

Öğrenme kuramlarının gelişimine katkıda bulunan önemli psikologlardan biri Burrhus Frederic Sosyal öğrenme kuramı, klasik ve edimsel koşullanma yoluyla öğrenmeden farklı olarak bireylerin
Skinner’dir (Burus Frederik Skinner). Skinner’e göre davranış, tepkisel ve edimsel olmak üzere gözlemleyerek ve model alarak öğrendiğini ifade eder. Sosyal bir varlık olan insan çevresiyle
iki çeşittir. etkileşim içinde yaşamakta ve doğal olarak çevresinden etkilenmekte ve çevresini etkilemektedir.
Tepkisel davranış bir uyarıcı tarafından ortaya çıkartılır. Tepkisel davranış klasik koşullanmadaki İnsanlar yaşamı boyunca zaman zaman başka kişileri gözlemleyerek ya da onları taklit ederek
koşulsuz tepkinin koşulsuz uyarıcı tarafından oluşumu gibidir. Uyarıcı ile gerçekleşen refleks türü dolaylı yollardan da öğrenebilir. Sosyal öğrenme kuramına göre birçok öğrenilmiş davranışın
davranışlardır. Bir hentbolcunun 7 m atışı kullanacağı anda seyirciden gelecek ıslık ve gürültü temelinde gözlem ve başkalarının yaptığı davranışlar vardır. İlk defa maça giden bir çocuğun
gibi uyarıcılar nedeniyle korku ve kaygı duymasının doğal bir tepki olması gibi. etrafındaki taraftarlara bakarak tezahürata katılması sosyal öğrenme kuramına örnek oluşturur.
Edimsel koşullanmanın temellerini ortaya koyan Skinner’a göre edimsel davranışlar, davranışların Kısaca söylemek gerekirse öğrenme sürecinde asıl olan, bireyin başkalarını gözlemleyerek
sonuçları tarafından kontrol edilmektedir. Özetle edimsel koşullanma ödüle götüren ya da öğrenmesidir.
cezadan kurtaran bir davranışın yapılmasını öğrenmektir. 7 metre atışı yapan bir hentbolcunun Sosyal öğrenme kuramına göre birey gözlediği kişinin başarıya ulaşan ve hoşa giden bir durumla
doğru teknikle atış yaptığında antrenöründen aferin alması buna güzel bir örnektir. sonuçlanan davranışlarını kendine örnek alacaktır. Sınıfta arkadaşının el kaldırmasının olumlu

Edimsel koşullamada önemli olan, davranış ve onun sonuçlarıdır. Skinner, bir davranış sonucunda sonuçlandığını gören bir öğrenci, daha sonra kendisi de el kaldırarak söz istemeye başlıyorsa
oluşan olumlu durumların davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını artırırken olumsuz doğrudan pekiştirilmediği hâlde yeni bir davranış öğrenmiş demektir. Diğer taraftan gözlenen
durumların davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını azaltmakta olduğunu söylemektedir. bireylerin davranışları olumsuz olarak sonuçlanıyorsa gözlenen davranışlar model alınmaz ve
Edimsel koşullamada pekiştireç, bir davranışı kuvvetlendiren herhangi bir uyarıcıdır. bu davranışların yapılmasından kaçınılır. Örneğin kırmızı ışıkta geçen bir sürücünün ceza aldığını
Pekiştireçler meydana getirdikleri etkiye göre olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılır. gören diğer sürücüler kırmızı ışıkta geçmeyecektir.
Olumlu pekiştireçler organizmaya haz veren ve organizmanın hoşuna gi- Sosyal öğrenme kuramında göz-
den alkışlanma veya seyircinin olumlu tezahüratı gibi uyarıcılardır. Bu tür lem yoluyla öğrenme bireyin sa-
uyarıcılar kullanıldığında davranışın ileride yapılma olasılığı artar. Spor- dece davranışları basitçe taklit
cunun yaptığı iyi bir hareketten sonra onurlandırılması, medyada ondan etmesi değildir. Gözlem yapan
övgüyle bahsedilmesi veya doğrudan ödüllendirilmesi olumlu pekiştirece kişinin etrafındaki olaylara dikkat
örnek verilebilir (Görsel 2.3). ederek düşünmesi ve öğrendikle-
rini performansa dönüştürmesi
Olumsuz pekiştireçler organizmayı rahatsız eden ve organizmanın ho- gerekir. Modelin başarısı, o dav-
şuna gitmeyen bağırma veya seyircinin olumsuz tezahüratı gibi uyarıcı- ranışı yapmak için gözlem yapan
lardır. Organizma bu tür uyarıcılardan kurtulmak ya da bu tür uyarıcılarla
Görsel 2.3: 2016 yılında kişiyi tetikler ve harekete geçi-
hiç karşılaşmamak için çeşitli davranışlarda bulunur. Organizma yaptığı Kore’de yapılan Aerobik rir. Gözlenen bir davranışın mo-
davranışlar ile hoşa gitmeyen bu tür uyarıcılardan kurtuluyorsa olumsuz Cimnastik Yaş Grupları
Dünya Şampiyonasında, del alınabilmesi için öncelikle bu
pekiştiriliyor demektir. Diğer bir anlatımla, bu tür uyarıcılar ortamdan
altın madalya alan davranışın olumlu ve hoşa giden
çıkarıldığında veya kaldırıldığında davranışın Ayşe Begüm ONBAŞI. bir şekilde sonuçlanması gerekir.
ileride yapılma olasılığı artar. Serbest atışları Sosyal öğrenme kuramında mo-
kaçırdığı için antrenörü tarafından sürekli eleştirilen basketbol oyun- del alınan kişinin yaşı, cinsiyeti,
cusu, bir maçta bu atışları kaçırmamış ve antrenöründen eleştiri alma- kişiliği, statüsü ve gözleyen kişi-
mıştır. Bunu fark eden sporcu antrenörünün eleştirilerinden kurtulmak ye benzerliği gibi temel nitelik-
için atışlarını düzeltmiş ve atış yüzdesinde artış olmuştur. Örnekte ler model alma davranışına yön
olduğu gibi bir davranış, bireyi istenmeyen sonuçlardan koruyorsa o
Görsel 2.4: Sporcular veren önemli bir kriterdir. Genç
antrenörlerinin tepkilerinden davranışın olumsuz pekiştireç sonucu kazanıldığı söylenir (Görsel 2.4). bir sporcunun kendi branşında
çekinirler. Olumsuz pekiştireçler adından dolayı ceza ile karıştırılmaktadır.
Görsel 2.5: Kişi diğer sporcuların tekniğini gözlemleyerek öğrenebilir. olimpiyat şampiyonu olmuş biri-
Davranışın gelecekte görülme olasılığını azaltan uyarıcılara ise ceza adı verilir. Sporcunun yap- ni kendine örnek alması oldukça
tığı istenmeyen hareketin sonrasında oyundan çıkarılması, antrenmanlara düzenli gelmediği mümkündür (Görsel 2.4).
için kadro dışı kalması gibi örnekler ceza için verilebilir.

SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 29 30 SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ