Page 53 - SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 12

SPORDA KAYGI, STRES VE UYARILMIŞLIK ÜNİTE 4

4.1. KAYGI, STRES VE UYARILMIŞLIK KAVRAMLARI

İçinde yaşadığımız dünya, pek çok canlı çeşitliliğine sahiptir. Tüm organizmalar yaşamlarını sürdü-
rebilmek için bulunduğu ortama göre farklı eylemlerde bulunur. Organizma bu süreç içinde kendi
varlığını devam ettirirken başka canlıların yaşamını da tehdit edebilir. Bu durum her canlı için
belirli bir stres kaynağı oluşturur. Günümüz yaşamının getirdiği şartlar, rekabet koşulları, beklenti
ve hedeflere ulaşma zorunlulukları, insan bedenini fiziksel ve psikolojik olarak etkiler; kaygı ve
strese neden olur. Kaygı ve stres, içinde bulunduğumuz çağda insan yaşamını etkileyen en önemli
olgulardandır.
Bireylerin her alanda yeterliliği artırma ve başarılı olma beklentisi uzun yıllardır pek çok araş-
tırmacının ilgisini çekmiştir. Özellikle başarıyı engelleyen faktörleri ortaya koyma, neden sonuç
ilişkilerini belirleme ve olumsuzlukları ortadan kaldırma yönünde çalışmalar yapılmasına neden
olmuştur. Günümüzde kaygı ve stres başarının önündeki önemli engellerden biri olarak kabul edil-
mektedir. Kaygı ve stres kavramlarını açıklayabilmek için ilk olarak uyarılmışlık kavramı üzerinde
durulması gerekmektedir.
Uyarılmışlık; bireyin derin uyku ile son derece heyecanlanmış hâli arasında gerçekleşen, değişik
düzeylerde dalgalanmalar gösteren fiziksel ve psikolojik durumunu tanımlar. Bu süreçte bireyin
kas gerilimi artar. Her türlü uyarana cevap verme durumunda olan birey tetiktedir ve uyanıktır.
Bu durumların yoğunluk düzeyi, uyarılmışlığın boyutunu gösterir. Örneğin uyku hâlindeki bir bas-
ketbol oyuncusunun kas gerilimi azalır. Çevresindeki olayları anlaması ve bilmesi çok mümkün
değildir. Farklı türdeki uyaranlara ya tepki vermez ya da çok düşük boyutta bir tepki verir. Uyku
hâlinde uyarılmışlığın yoğunluk düzeyi düşüktür. Aynı basketbolcunun ligde kalma mücadelesinde,
başa baş giden bir müsabaka esnasında, kaslarının geriliminin aşırı arttığı, kalp atışının yükseldiği
görülür. Sporcu maçta oluşabilecek farklı durumlara anında cevap verme durumundadır. Bu sıra-
da kişinin uyarılmışlığının boyutu yüksektir. Maçı kaybetme ve takımının ligden düşmesi düşüncesi
kişide kaygı ve strese yol açabilir.
Kaygı ve stres durumlarının oluşumuna özellikle uyarılmışlığın boyutu yüksek olan kişilerde rast-
lanmaktadır. Pek çok kişi tarafından birbiri yerine kullanılan kaygı ve stres, çok benzeşmesine rağ-
men birbirinden farklı kavramlardır. Kaygı; nedeni belli olmayan belli belirsiz korku, güvensizlik
hissi veya bir ihtiyacın karşılanamaması düşüncesi ile meydana gelen rahatsız edici ve gerginlik
yaratan duygu durumu olarak tanımlanmaktadır. Gerçek bir tehlike olmamasına karşın gerçekle-
şecekmiş gibi hissedilen olumsuz olaylar, başarısız olma düşüncesi, çevresi tarafından olumsuz al-
gılanma ve olumsuz değerlendirilme düşüncesi kişide kaygının oluşmasına neden olabilir. Örneğin
şampiyonluğun penaltı atışlarıyla belirleneceği bir müsabakada takımda en çok gol atan hücum
oyuncusu penaltı atışında vuruşu gol olmazsa diye arkadaşlarının, antrenörünün, kulüp yönetimi-
nin ve taraftarın olumsuz tepkisini düşünür. Bu durum onda belli belirsiz bir korkuya, güvensizliğe
ve rahatsız edici bir genginlik duygusuna neden olur. Kaygı bazı kişilerde sadece yaşanan olaya
özgü anlık olabildiği gibi bazı kişilerde yaşamın her anında ve devamlı bir hâl alabilir. Yaşanan
olaya özgü anlık gerçekleşen kaygıya durumluk kaygı denir. Bu durum, olaya ve kişiye özgü olup
sadece o an gerçekleşen, yaşamdaki diğer alanlara ve zamanlara taşınmayan kaygı türüdür. Ya-
şanan olumsuz deneyimler bazı bireylerde kaygı durumunu devamlı hâle getirebilir. Bu duruma
sürekli kaygı denir.

SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 51