Page 54 - SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 12

SPORDA KAYGI, STRES VE UYARILMIŞLIK ÜNİTE 4 ÜNİTE 4 SPORDA KAYGI, STRES VE UYARILMIŞLIK

4.1. KAYGI, STRES VE UYARILMIŞLIK KAVRAMLARI Bu bireyler, yaşadığı olayların her zaman olumsuzlukla sonuçlanacağını düşünür. Devamlı tedir-
gin, gergin, huzursuz ve mutsuz bir duygu hâli içinde bulunurlar. Hem durumluk kaygının hem de
İçinde yaşadığımız dünya, pek çok canlı çeşitliliğine sahiptir. Tüm organizmalar yaşamlarını sürdü- sürekli kaygının kişiye bedensel (fiziksel) ve bilişsel (düşünsel, psikolojik) yansımaları olmaktadır.
rebilmek için bulunduğu ortama göre farklı eylemlerde bulunur. Organizma bu süreç içinde kendi Stres; bireyin üstesinden gelmesi gereken ve onu zorlayan koşullar karşısında göstermiş ol-
varlığını devam ettirirken başka canlıların yaşamını da tehdit edebilir. Bu durum her canlı için duğu bedensel ve psikolojik tepkilerdir. Bu durum içinde bulunan kişi hem fiziksel hem de psi-
belirli bir stres kaynağı oluşturur. Günümüz yaşamının getirdiği şartlar, rekabet koşulları, beklenti
ve hedeflere ulaşma zorunlulukları, insan bedenini fiziksel ve psikolojik olarak etkiler; kaygı ve kolojik zorlanmalar yaşayabilir. Strese yol açan olay beyinde hipotalamusu uyararak sempatik
strese neden olur. Kaygı ve stres, içinde bulunduğumuz çağda insan yaşamını etkileyen en önemli sinir sistemini aktive eder. Vücutta adrenalin ve noradrenalin salgılanmasına sebep olur. Kişinin
olgulardandır. verdiği kararlar aceleci ve tutarsız, gösterdiği tepkiler ani, gergin ve saldırgan ya da ortamdan
uzaklaşma şeklinde olabilir. Bu durum fizyoloji ve psikoloji biliminde “Savaş ya da kaç.” tepkisi
Bireylerin her alanda yeterliliği artırma ve başarılı olma beklentisi uzun yıllardır pek çok araş- olarak bilinir. Amut hareketini yeni öğrenmiş bir öğrenciden beden eğitimi dersinde arkadaşla-
tırmacının ilgisini çekmiştir. Özellikle başarıyı engelleyen faktörleri ortaya koyma, neden sonuç rına örnek olsun diye göstermesi istendiğinde öğrenci bu istekle sahip olduğu yeterlilik arasında
ilişkilerini belirleme ve olumsuzlukları ortadan kaldırma yönünde çalışmalar yapılmasına neden bir dengesizlik hissedip stres sürecini başlatabilir. Öğrencinin vücudu aşırı uyarılmışlık durumu-
olmuştur. Günümüzde kaygı ve stres başarının önündeki önemli engellerden biri olarak kabul edil- na geçip kalp atışının hızlanması, kas gerginliğinin artıması, hızlı nefes alıp verme, terleme, ağız
mektedir. Kaygı ve stres kavramlarını açıklayabilmek için ilk olarak uyarılmışlık kavramı üzerinde kuruması, karın ağrısı ve tuvalete gitme isteği gibi fizyolojik belirtiler gösterebilir. Bu durumda
durulması gerekmektedir.
öğrenci hareketi yapmayı reddeder ya da yapmaya karar verir. Hareketi yapmaya karar verip
Uyarılmışlık; bireyin derin uyku ile son derece heyecanlanmış hâli arasında gerçekleşen, değişik başarısız olursa bu durum aynı türden bir olayla karşılaştığında daha fazla stres yaşamasına
düzeylerde dalgalanmalar gösteren fiziksel ve psikolojik durumunu tanımlar. Bu süreçte bireyin neden olacaktır.
kas gerilimi artar. Her türlü uyarana cevap verme durumunda olan birey tetiktedir ve uyanıktır.
Bu durumların yoğunluk düzeyi, uyarılmışlığın boyutunu gösterir. Örneğin uyku hâlindeki bir bas- 4.2. SPORCULARDA KAYGI, STRES VE UYARILMANIN SPORTİF PERFORMANSA ETKİSİ
ketbol oyuncusunun kas gerilimi azalır. Çevresindeki olayları anlaması ve bilmesi çok mümkün Hayatın bir parçası olan spor müsabakaları sırasında karşılaşılan hazırlık yapılmamış yeni du-
değildir. Farklı türdeki uyaranlara ya tepki vermez ya da çok düşük boyutta bir tepki verir. Uyku rumlar sporcularda farklı düzeylerde uyarılmışlığa, kaygıya ve strese neden olur. İlk bakışta
hâlinde uyarılmışlığın yoğunluk düzeyi düşüktür. Aynı basketbolcunun ligde kalma mücadelesinde, kaygı ve stres içinde olmak, ortaya çıkan performansı olumsuz yönde etkiler gibi görünse de
başa baş giden bir müsabaka esnasında, kaslarının geriliminin aşırı arttığı, kalp atışının yükseldiği uyarılmışlığın, kaygının ve stresin seviyesi performansın düzeyini belirler.
görülür. Sporcu maçta oluşabilecek farklı durumlara anında cevap verme durumundadır. Bu sıra- Sporcularda kaygı ve stresi oluşturan nedenler hemen hemen aynıdır. Sporcular, sporcu olma-
da kişinin uyarılmışlığının boyutu yüksektir. Maçı kaybetme ve takımının ligden düşmesi düşüncesi yan bireylerle karşılaştırıldığında genellikle öz güveni yüksek, kendine inanan, yaptıkları işle ilgi-
kişide kaygı ve strese yol açabilir.
li kaygı ve stres düzeyi düşük bireyler olarak görülür. Sürekli yaptıkları antrenmanlar, katıldıkları
Kaygı ve stres durumlarının oluşumuna özellikle uyarılmışlığın boyutu yüksek olan kişilerde rast- müsabakalar sayesinde yarışma içinde hangi durumlarda kaygı ve stresle karşılaşabileceklerini
lanmaktadır. Pek çok kişi tarafından birbiri yerine kullanılan kaygı ve stres, çok benzeşmesine rağ- bilirler. Küçük bir hata sporculara karşılaşmayı kaybettirebilir. Bu nedenle sporcuların kaygı
men birbirinden farklı kavramlardır. Kaygı; nedeni belli olmayan belli belirsiz korku, güvensizlik nedenlerinden en önemlisi hata yapma düşüncesidir. Aslında müsabakayı kaybetme düşüncesi
hissi veya bir ihtiyacın karşılanamaması düşüncesi ile meydana gelen rahatsız edici ve gerginlik başlı başına bir kaygı ve stres nedenidir.
yaratan duygu durumu olarak tanımlanmaktadır. Gerçek bir tehlike olmamasına karşın gerçekle- Sporcularda kaygı oluşturan diğer nedenler;
şecekmiş gibi hissedilen olumsuz olaylar, başarısız olma düşüncesi, çevresi tarafından olumsuz al- • Takım arkadaşları ve taraftar tarafından beğenilmeme, eleştiri alma düşüncesi,
gılanma ve olumsuz değerlendirilme düşüncesi kişide kaygının oluşmasına neden olabilir. Örneğin • Kendi ya da takım arkadaşlarının performanslarında yetersizlik hissetme,
şampiyonluğun penaltı atışlarıyla belirleneceği bir müsabakada takımda en çok gol atan hücum • Rakibin kendisinden daha iyi olduğunu düşünme,
oyuncusu penaltı atışında vuruşu gol olmazsa diye arkadaşlarının, antrenörünün, kulüp yönetimi- • Rakip takım seyircisinin baskı yapacağı düşüncesi,
nin ve taraftarın olumsuz tepkisini düşünür. Bu durum onda belli belirsiz bir korkuya, güvensizliğe • Maç kadrosuna giremeyeceği hissi,
ve rahatsız edici bir genginlik duygusuna neden olur. Kaygı bazı kişilerde sadece yaşanan olaya • Transfer yapamama düşüncesi v.b. olarak karşımıza çıkmaktadır.
özgü anlık olabildiği gibi bazı kişilerde yaşamın her anında ve devamlı bir hâl alabilir. Yaşanan Durumluk kaygı düzeyinin aşırı miktarda yükselip vücudu fiziksel ve psikolojik olarak dengesiz
olaya özgü anlık gerçekleşen kaygıya durumluk kaygı denir. Bu durum, olaya ve kişiye özgü olup hâle getirmesi, kişinin özellikle içinde bulunulan duruma uymayan davranışlar sergilemesine
sadece o an gerçekleşen, yaşamdaki diğer alanlara ve zamanlara taşınmayan kaygı türüdür. Ya- neden olur. Bu durum stresli olduğunun bir göstergesidir. Kaygıda düşünce hâlinde bulunan
şanan olumsuz deneyimler bazı bireylerde kaygı durumunu devamlı hâle getirebilir. Bu duruma nedenler an içinde gerçekleşir ve yaşanırsa artık stres nedenidir.
sürekli kaygı denir.

SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 51 52 SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ