Page 56 - SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 12

SPORDA KAYGI, STRES VE UYARILMIŞLIK ÜNİTE 4 ÜNİTE 4 SPORDA KAYGI, STRES VE UYARILMIŞLIK

Stres yaratan nedenler; Yoğun uyarılmışlık ve kaygı durumunda bulunan bir sporcu bu durumu “Baskı olduğu durumlar-

• Seyircinin genel veya özel tepkisi, da sanki tuvalet kâğıdının ortasındaki delikten bakıyormuşum gibi oluyor.” diyerek anlatır. Diğer
taraftan konu ile ilgili araştırma yapan bilim adamları kaygı ve stres içindeki sporcuların yarışma
• Sakatlanma riski yüksek pozisyonlar,
alanını tarama ve rakip sporcuları gözlemleme sıklığının azaldığını bildirmektedir. Örneğin bu du-
• Kazanma baskısı, rumdaki bir judocu müsabaka sırasında bir hareketi yapmaya çalışırken görsel ve bedensel olarak
• Antrenörle yaşanan olumsuzluklar, rakibinin vücut pozisyonunu tam olarak belirleyemez ve vücut pozisyonu tarama işlemini gerçek-
• İklim ve saha değişikliği, leştiremez. Bu da o an için judocunun harekette başarısız olmasına ya da yakalayabileceği farklı
• Takım arkadaşları ve rakiple yaşanan çatışmalar olarak karşımıza çıkmaktadır. fırsatları kaçırmasına neden olur.

Sporcularda uyarılmışlık, kaygı ve stresin müsabaka per- Geçtiğimiz yüzyılda spor psikologları uyarılmışlık, kaygı ve stres ile performans arasındaki ilişkiyi
formansını nasıl etkilediği spor psikologları tarafından açıklamak için pek çok kuram öne sürmüşlerdir. Bunlardan en çok kabul edilenleri “Ters U”, “Opti-
uzun yıllardır araştırılan bir konudur. Fiziksel açıdan ba- mal İşlevselliğin Bireyselleştirilmiş Alanları” ve ”Kaygının Yönü ve Yoğunluğu” kuramlarıdır.
kıldığında artmış olan uyarılmışlığın ve durumluk kaygı- 1900’lü yılların başında ortaya çıkan
Yüksek Uygun
nın kaslarda fazladan gerginlik yarattığı bir gerçektir. Bu Ters U kuramı Şekil 4.2’de görüldüğü
durum gergin olan kasların vücutta ekstra enerji harca- a) üzere hem düşük hem de yüksek uya-
masına ve yorgunluk oluşmasına neden olmaktadır. Yor- Yüksek uyarılma rılmışlık düzeylerinde düşük perfor-
dikkat alanı çok dar
gunluk başlı başına sporcularda performansı etkileyen Performans mansın oluştuğu, orta düzeydeki uyarıl-
bir nedendir. Aşırı uyarılmışlık, kaygı ve stres de yorgun- mışlıkla en üst seviyede performansın
luğun ortaya çıkışını hızlandıran etkenlerdir. Üstelik art- elde edilebileceğini açıklar. Burada orta
mış olan yorgunluk sporcuda kuvvet ve koordinasyonun Düşük düzey uyarılmışlık aslında kişiden kişiye
değişen, sporcunun kendisine en uygun
azalmasına da neden olmaktadır. Düşük Uyarılmışlık Yüksek
Şekil 4.2: Ters U Kuramı olan düzeyi ifade etmektedir.
Performansa olan etkiyi zihinsel süreçler açısından ince- Kaygı ve performans ilişkisini ortaya koyan bir diğer kuram “Optimal İşlevselliğin Bireyselleştirilmiş
lediğimizde aşırı uyarılmışlık, kaygı ve stres kişinin dikka- Alanları”dır. Bu kuram, Ters U kuramına farklı bir bakış açısı getirir. Rus spor psikoloğu Yuri Hanin
tini, konsantrasyonunu ve görsel ipuçlarını arayıp ayırt (Yuri Hanin) tarafından ortaya konulan kuramda durumluk kaygının ideal seviyesinin ters U’da olduğu
etmesini olumsuz etkilemektedir. Yapılan araştırmalar gibi her zaman sürecin orta noktasında gerçekleşmediğini, kişiden kişiye değiştiğini, bazı sporcuların
uyarılmışlığın ve kaygının yüksek düzeyde olmasının spor- yeterli fonksiyon alanının sürecin alt kısmında, bazılarının orta kısmında, bazılarının ise üst kısmında
cunun dikkat alanını daralttığını (Şekil 4.1a), buna karşın b) Dü ük uyarılma olduğunu göstermiştir. Örneğin Şekil 4.3’te görüldüğü gibi A sporcusu durumluk kaygının düşük sevi-
uyarılmışlık ve kaygı düzeyi düşüklüğünün ise sporcunun dikkat alanı çok geni yesindeki alanda en iyi performansı gösterirken C sporcusu yüksek seviyesindeki alanda, B sporcusu
dikkat alanının genişlemesine yol açtığını göstermiştir ise orta seviyesindeki alanda en iyi performansa sahip olmaktadır. Aynı zamanda bu kuram uygun
(Şekil 4.1b). Optimum düzeyde dikkat alanı ancak opti- uyarılmışlığın tek bir nokta olamadığını, noktalar kümesi yani Şekil 4.3’te görüldüğü gibi bir bölge
mum düzeyde uyarılmışlık ve kaygıyla oluşmaktadır (Şe- olduğunu ileri sürmüştür.
kil 4.1c). Uyarılmışlığın az olduğu koşullarda sporcunun Alan içinde
Sporcu A
dikkat alanının çok geniş olması oyun içinde dikkatin ilgili Düşük OİBA (en iyi performans) Alan dışında
noktalara yeterince yönlendirilememesine ve dikkat da-
ğılmasına neden olur. Uyarılmışlığın çok yüksek olması ise Alan içinde
oyun içindeki bazı ipuçlarına gereğinden fazla odaklanıp c) Orta (optimal) uyarılma Sporcu B Alan dışında (en iyi performans) Alan dışında
Orta OİBA
olayla ilgili diğer önemli durumları gözden kaçırmasına optimal dikkat alanı
neden olur. Örneğin basketbol oyununda hücum yapan bir
Şekil 4.1: Farklı uyarılma durumlarındaki dikkat Alan içinde
oyun kurucu az uyarılmış ve az kaygılı durumdaysa dikkat Sporcu C Alan dışında
alanları Yüksek OİBA (en iyi performans)
alanı çok geniş olacak ve sayı yapmaya yönelik pas isteyen
bir arkadaşını görmesi gerekirken tribünde kendi isminin yazılı olduğu pankartı ya da ilgisiz herhangi 30 40 50 60
Düşük Yüksek
farklı bir uyaranı görebilecektir. Sporcu eğer aşırı uyarılmış ve kaygılı durumdaysa bu sefer de pas Kaygı seviyesi
isteyen arkadaşı dikkat alanının dışında kalacak, pas verme olayı gerçekleşmeyecektir. Şekil 4.3: Optimal İşlevselliğin Bireyselleştirilmiş Alanları (OİBA)

SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 53 54 SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ