Page 239 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

114 BİYOLOJİ 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
3. Simbiyotik ilişki türler arası birlikte yaşam şeklidir. Bu yaşam şekillerini yararlı ve zararlı olmalarına
göre nasıl sınıflandırabilirsiniz? Yapacağınız sınıflandırmayı çizerek gösteriniz.
2. Yönerge Afrika’da çekilen bir vahşi yaşam belgeselinden bazı kesitler aşağıdaki metinde verilmiştir. Metinden
yararlanarak soruyu cevaplayınız.
Ağaçkakana benzeyen bir kürdan kuşu türü, gergedanlar üzerindeki bit ve keneleri yiyerek besinini
temin eder. Bu kuşların içgüdüsü kuvvetlidir, bu sayede yaklaşan düşmanları hissettiklerinde yüksek
sesle öterek uzaklaşır ve gergedanları yaklaşan düşmana karşı uyarırlar.
Aldığı uyarı üzerine kaçmaya çalışan gergedan birden etrafının aslanlar ile çevrildiğini fark eder.
Gergedan için çok geçtir, aslanların yemi olmaktan kendini kurtaramaz. Karnını doyuran aslanlar
bölgeden uzaklaştıktan sonra kalan atıkların üzerine de akbabalar konar.
4. Bu belgeselde yer alan gergedan ile kürdan kuşu, gergedan ile kene, akbaba ile aslan, kürdan kuşu ile
kene arasındaki ilişki çeşitlerini açıklayınız.
3. Yönerge Aşağıda canavar otu bitkisinin özellikleri ile ilgili bir metin verilmiştir. Metinden yararlanarak
soruyu cevaplayınız.
Canavar otu tam parazit bir bitkidir. Bu nedenle canavar otu tohumlarının çimlenebilmesi için köküne
tutunabileceği konak bir bitkiye ihtiyacı vardır. Canavar otunun türüne göre tercih edeceği konak bitki
de değişir. Örneğin mavi çiçekli canavar otu konak olarak domates, patates ve tütün bitkilerini tercih
ederken, beyaz çiçekli canavar otu mercimek ve baklayı tercih eder.
5. “Domates, patates ve tütün bitkilerinden hangisi mavi çiçekli canavar otunun çoğalabilmesi için
en uygun konaktır?” sorusuna cevap verebileceğiniz bir hipotez kurunuz ve hipotezin çözümüne
yönelik bir deney tasarlayınız.
236
Hazırlayan: Zehra YILDIRIM
Yönerge Simbiyotik yaşam ile ilgili verilen aşağıdaki görselleri ve metni inceleyerek soruları cevaplayınız.
Palyaço balığı ve anemon Kükürt mantarı ve çınar ağacı
Köpek balığı ve vantuzlu balık Cev z ağacı ve altındak otlar
Komünitede iki farklı türün birbiriyle ilişki içinde olmasına ve bir arada yaşamasına simbiyoz yaşam
denir. Canlılar arasındaki bu ilişkiler yararlı (+), zararlı (-) veya nötr (0) olabilir. Simbiyoz yaşam bi-
çimleri; parazitlik, mutualizm, amensalizm ve kommensalizm şeklinde sınıflandırılabilir.
Parazitlik, organizmalardan birinin, besinini ev sahibi organizmadan alarak yarar sağladığı, ancak
ev sahibi organizmaya da zarar verdiği, (+/-) şeklinde ifade edilen ilişkidir. Bu ilişkiye örnek olarak
kükürt mantarlarının bir ağacın gövdesinde yaşayarak ve o ağaca zarar vererek yaşaması gösterilebilir.
Mutualizm, her iki türün de yarar sağladığı (+/+) türler arası bir ilişkidir. Örneğin bir deniz mercanı olan
anemon, yakıcı tentakülleri ile derisi mukusla kaplı olan palyaço balığını düşmanlarından korur. Palyaço
balığı da anemonla beslenen balıkları anemondan uzak tutar. Böylelikle karşılıklı yarar sağlanmış olur.
Amensalizm, türlerden birinin etkilenmediği, diğer türün ise zarar gördüğü, (0/-) şeklinde ifade edi-
len etkileşimdir. Ceviz ağacının yaprağından salgılanan bir kimyasalın yere aktığında çimlerin gelişi-
mini engellemesi amensal etkileşime örnektir.
Kommensalizm, türler arasında bir türün yarar gördüğü, diğerinin ise ne yarar ne de zarar gördüğü
ilişkidir. Köpek balıklarına tutunan küçük balıklar ve kaya midyeleri buna örnektir.
Ailesi ile pikniğe giden Sadık uzun süre top oynadıktan sonra bir ceviz ağacının altına sırtüstü uzan-
mıştır. Sonra etraftaki yeşil otlar aklına gelmiş ve elbiseleri boyanmasın diye hemen ayağa kalkmıştır.
Bulunduğu ceviz ağacının altında hiç yeşil ot olmadığını görünce çok şanslı olduğunu düşünüp tekrar
yere uzanmıştır. Ceviz ağacının dalları arasından yuvasındaki yavrusunu besleyen bir kuşu izlemeye
başlamıştır. Bu sırada ağacın bir yaprağı tam üzerine düşmüş ve Sadık, yapraktaki tırtılı görünce çok
korkmuş, hemen oradan uzaklaşmıştır. Ceviz ağacındaki bu canlılığa hayran kalan Sadık internetten
ceviz ağacını araştırmış ve gördüğü canlıların dışında, ceviz ağacının köklerinde mikoriza türü man-
tarların yaşadığını da öğrenmiştir.