Page 248 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 11

CEVAP ANAHTARLARI
Etkinlik No.: 1 - Nöronları Tanıyalım 4. İnsan beyni, yeni doğanlarda henüz gelişimini tamamlamadığı
için bilgi alma ve işleme mekanizması çok yeni ve hiç kullanıl-
1. A nöronunun aksonunun üzerini saran yapılar, miyelin kılıflar- mamış bir araba gibidir. Zamanla bilgi düzeyimiz ve zekâmız ge-
dır. Dolayısıyla A nöronu miyelinli B nöronu miyelinsizdir. Mi- liştikçe yani nöronlarımızı aktif olarak ve farklı olaylarda sürekli
yelin kılıflar izolasyon sağlar. Bu nedenle miyelinli nöronlarda kullandığımız için sinapslar belli yollarda olgunlaşır ve sayılarını
impuls iletim hızı miyelinsiz nöronlara göre daha yüksektir. azaltır. Sinaps sayısının azalması, beynin belli bağlantıları yaptı-
2. A nöronunu iç organlara giden otonom sinir sisteminden almış ğının göstergesidir ve bu avantajlı bir durumdur.
olamaz. Çünkü iç organları ve düz kasları uyaran nöronlarda mi- 5. Bir nöronla sinaps halindeki nöronların tamamı uyarılsaydı sinir-
yelin kılıf bulunmaz. Miyelin kılıflı nöronlar beyin, omurilik ve sel trafik karışırdı. Örneğin, gözden çıkan nöronlar mesajlarını
çizgili kasları uyaran nöronlarda bulunur. görme merkezine aktarmalıdır. Bu nöronların impulsları görme
3. Evet, olabilir. İnsanlarda hastalık durumunda akyuvar hücreleri, ile alakalı olmayan komşu nöronları uyarmaması gerekir. Eğer
merkezî sinir sistemindeki nöronların miyelin kılıflarını yabancı gözden çıkan duyu nöronlarının sinapslarıyla bağlantılı tüm
madde olarak algılayarak onlara zarar verir. Zarar gören nöron- nöronlar uyarılırsa uzaktaki bir nesneye bakarak onu görebildi-
larda impuls iletiminde aksamalar meydana gelir. İnsanlarda ğimiz gibi tadına da bakabilir, işitebilir, dokunabilir ve kokusunu
böyle bir sinir sistemi hastalığı mevcuttur. Bu hastalık MS (Mul- algılayabilirdik. Ayrıca impuls, çok fazla hücreyi etkileyeceğinden
tipl Skleroz) olarak adlandırılmaktadır. artan sinaps sayısı istenilen iletimi yavaşlatabilirdi.
4. İnsan vücudundaki tüm nöronlar miyelinsiz nöronlardan oluş- Etkinlik No.: 3 - Merkezî Sinir Sistemimizi Tanıyalım
muş olsaydı beyin, omurilik ve çizgili kas gibi hızlı tepki oluştur-
ması gereken yapılarda gecikmeler yaşanırdı. Bu durumda home- 1. Yunus dedenin konuşamamasının nedeni, 1 numara ile gösterilen
ostasisin (iç denge) bozulmasına neden olurdu. kısım olan uç beyinde bir sorun olmasından kaynaklanmaktadır.
Beynin bu bölgesinde duyu, hareket, zekâ, hafıza, hayal kurma ve
5. A nöronuna benzer iki nöron kullanmalıdır. Fakat bir nöronun tüm bilinçli davranışlarımızın merkezleri bulunur.
akson çapının diğer nöronun akson çapından büyük olması ge-
rekmektedir. Bu iki nörondaki impuls hızlarını kıyaslayabilir. 2. Bu durum beynin sağ tarafında sorun olduğunu gösterir. Çünkü
6. Bu organel sentrozom olabilir. Nöronlar, özelleşmiş hücrelerdir beynimizin sağ tarafı vücudumuzun sol kısmındaki kaslarımızı,
beynimizin sol tarafı da vücudumuzun sağ kısmındaki kasları-
ve mitoz bölünme yapamazlar. Dolayısıyla nöronlarda sentrozom mızı kontrol eder.
organeli bulunmaz.
3. Çiğneme ve yutkunmada problem yaşanması, 3 numaralı bölüm
7. Fazla enerji harcadığına göre mitokondri ve nörotransmitter olan omurilik soğanında da bir hasar oluşabileceği anlamına ge-
madde salgıladığı için golgi, koful ve ribozom organellerinin sa- lir. Omurilik soğanı; solunum, sindirim, dolaşım gibi yaşamsal
yıca fazla olması beklenir. olayların yanı sıra çiğneme, yutkunma, kusma ile ilgili refleksleri
8. Tavşan, tilkiyi görünce korkacak ve kaslarına ve iç organlarına düzenler.
daha fazla uyartı gönderecektir. Her iki nöronda da oluşan im- 4. Hastanın ayağını çekmesi bir refleks olayıdır. Dolayısıyla refleks
puls sayısı, harcanan enerji miktarı ve salgılanacak nörotransmit- merkezi omuriliktir. Omurilik şekilde 4 numarayla gösterilmiştir.
ter madde miktarı artacaktır. Fakat impuls hızlarında ve impuls Omurilik; çevreden alınan uyarılar sonucu oluşan impulsları bey-
büyüklüğünde bir değişim görülmeyecektir. ne, beyinden gelen impulsları da efektör organlara iletir.
Etkinlik No.: 2 -Her Şeyin Başı Sinaps 5. Evet, insan beynindeki bu kısımlar bir kedide bulunur. 2 numarayla
gösterilen kısım beyinciktir. Beyincik vücudun kas faaliyetlerini dü-
1. Başa alınan darbelerin bir kere olması ile çok defa olması elbette zenler. Beyinciği zedelenmiş bir kedi ayakta durmakta ve yürümekte
aynı etkiyi yapmaz. Birçok darbe alma durumu, beyin hücrele- güçlük çeker. Gözleri sürekli hareket eder, bir yere sabitlenemez.
rinin hasar görmesi ile sonuçlanabilir. Parkinson’a neden olan
dopamin eksikliği, beynin ilgili bölümündeki hücrelerin ölmesi- Etkinlik No.: 4 - Sinir Sistemsiz Olabilir mi?
ne bağlı olarak yeterli miktarda üretilememesi sonucu meydana
gelebilir. Dolayısıyla yapılan açıklama yanlış olmayıp dopamin 1. Verilen örnekler incelendiğinde beynin tüm yaşamsal olaylar
eksikliğinin sebebini oluşturan hücre ölümünü açıklayabilir. üzerinde etkili olduğu görülmektedir. İç organların kontrolü, ya-
şamsal öneme sahip reflekslerin kontrolü, vücut ısısının korun-
2. Dopamin, beyinde en çok salgılanan ve beynin birçok farklı bö- masını sağlaması gibi örnekler beynin homeostasinin korunması
lümünü etkileyen kimyasaldır. Eksikliği beynin ilgili bölümünde açısından önemini göstermektedir.
aksaklık meydana getireceğinden örneğin şizofrenide karakter
dengesizliği, kronik depresyonda duygu durumu değişikliklerine 2. Merkezî sinir sistemini oluşturan organların korunması insan
sebep olur. yaşamının sağlıkla devam etmesi için büyük önem taşır. Sinir sis-
Problem: Bir madde, birbirinden farklı rahatsızlıkların oluşumu- temine ait özelleşmiş hücreler olan nöronlar, embriyonik gelişim
na nasıl sebep olabilir? sırasında bölünme yeteneklerini kaybetmiştir. Bu durum merkezî
sinir sistemini oluşturan organların oluşan hasarları onarabil-
Gözlem: Beynin yapısını inceledim. Beynin bölümlerinin hangi mesini, kendisini yenileyebilmesini engellemektedir. Bu sistemi
işlevleri gerçekleştirdiğini okudum. Dopaminin ne olduğunu ve meydana getiren organlarda meydana gelecek herhangi bir hasar,
nasıl işlev gördüğünü okudum. yaşamın tehlikeye girmesine neden olabilir.
Veriler: Dopamin, beynin belli bir bölümünde üretilen bir mad- 3. Nörotransmitter maddeler impuls iletiminin nöronlar arasında
dedir ve beynin birçok bölgesinde kullanılır. Kullanıldığı yerler aktarılmasını sağlar. Bu maddelerin eksik olması impuls iletimin-
farklı işlevlere sahiptir. de aksaklıklar oluşmasına neden olacaktır. Aynı zamanda kalıcı
Hipotez: Dopamin, beynin bir bölümünde üretilmesine rağmen hastalıkların oluşmasıyla da sonuçlanabilir. Örneğin dopamin
farklı bölümlerinde kullanıldığı için eksikliği ilgili bölümün ra- eksikliği Parkinson hastalığına neden olmaktadır.
hatsızlığı ile sonuçlanır.
4. Merkezî sinir sistemi hastalıklarında tedavi sürecini olumsuz
3. Kavşak= Hücre gövdesi hâle getiren ilk faktörün embriyonik gelişim sırasında nöronların
Yollar= Aksonlar sentrozomlarını kaybetmeleridir. Bu durumda hasar gören, yara-
Araçlar= Elektriksel impulslar ve nörotransmitter maddeler lanan, yaşlanan hücrelerin yerine mitozla yenisi yapılamaz.
Trafik ışıkları= Ca iyonları
Yükseklik uyarı işaretleri= Alıcı nörondaki reseptörler

245