Page 251 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

BİYOLOJİ 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
almak hipertroidizm gibi belirtiler ortaya çıkarır. Metabolizmayı 2. MS merkezî sinir sistemi içinde herhangi bir yerde gelişebilir.
hızlandırır, kalbin ritmini hızlandırır, terlemeyi artırır, sık dışkı- Göz sinirleri, işitme sinirleri, denge merkezi, çizgili kasları kont-
lamaya neden olur, sıcağa tahammülsüzlük oluşur; ishal, bulantı, rol eden bölgeler gibi farklı yerlere zarar verebildiğinden belirti-
saç dökülmesi, ellerde titreme, sinirlilik, öfke patlamaları, âdet leri de farklı olabilir.
düzensizliği, yüksek tansiyon, bazı hastalarda beyin kanaması 3. Evet, MS olabilir. MR (Manyetik Rezonans) çekilmesini isterim.
oluşturabilir. Şeker ilaçları ise bazen ölümcül olan aşırı obezite- Beyin, omurilik ve optik sinirlerdeki miyelin kılıfta bir zarar var
nin tedavisi için doktor kontrolünde zayıflama amaçlı kullanılsa mı bakarım.
da uyku sorununun yanı sıra ayrıca mide bulantısı ve ishal gibi
yan etkiler çok rahatsız edici olabilir. 4. MS otoimmün bir hastalıktır. Kişinin bağışıklık sistemi nöronla-
rın miyelin kılıfını yabancı olarak algılar. Aşırı bağışıklık cevabını
7. Sağlıklı bir insanda 2 saat içinde kandaki glikoz düzeyi normal sı- azaltmak için kortizol kullanılır. Kortizol proteinleri karbonhid-
nırlar içine girer. Biraz yüksek çıkması bozulmuş glikoz toleransı rata çevirir. Savunma proteinlerinin yoğunluğunu azaltır.
demektir, kişi takip edilmelidir. 2 saat sonunda hâlâ kan glikoz
seviyesi yüksekse kişiye diyabet tanısı konur ve ileri tetkikler so- 5. Kuzey ülkelerinde ışık miktarı daha azdır. Vücudun ışık yardı-
nucu tedaviye başlanır. mıyla ürettiği D vitamini de azdır. D vitamini azlığı bağışıklığın
Etkinlik No.: 12 - Böbreğin Hemen Üstündeyim zayıf olmasına ve otoimmün hastalıkların daha fazla görünmesi-
ne neden olur.
1. Böbrek üstü bezlerinin yerleşim dışında böbreklerle doğrudan Etkinlik No.: 14 - Beyin Sağlığımı Koruyorum
bir ilişkisi söz konusu değildir. Böbrek üstü bezleri endokrin
sisteme ait organlardır. Dolayısıyla hormon üretiminden sorum- 1. Depresyon; seratonin, dopamin ve noradrenalin azalmasına bağlı
ludur. Böbrekler ise vücutta oluşan metabolik atıkların vücuttan olarak beyindeki kimyasal dengenin bozulması şeklinde geliştiği
uzaklaştırılmasını sağlayan üriner sistemi organıdır. Böbreklerde için uzun süre bu hormonların eksikliği beyinde birtakım bozuk-
sadece alyuvar üretimini sağlayan eritropoietin hormonu üretilir. luklara yol açabilir.
Bu da hormon üretme bakımından bir benzerlik sağlar. 2. Tıbbi tedavinin yanı sıra kişinin keyif aldığı işlerle uğraşması, ev-
2. a) Acil hekimi kişinin belirtilerinin hormonal sistem ile alakalı cil hayvan beslemesi, çiçek bakımı yapması, tatile gitmesi, doğa
olduğunu düşünerek hastayı endokrinoloji bölümüne yönlendir- yürüyüşlerine katılması, egzersiz yapması, arkadaşlarıyla sohbet
melidir. etmesi, yakınlarına ve kendisine zaman ayırması bu rahatsızlıkta
b) Kişinin belirtileri doğrultusunda teşhisi böbrek üstü bezlerinin önemli bir iyileşme yöntemidir.
korteks bölümünden salınan kortizol veya aldesteron hormonu ek- 3. Fiziksel aktiviteler ve sinir ağlarını artıracak beyin aktiviteleri,
sikliğinden meydana gelen Addisson hastalığı olarak konulmuştur. Alzheimer hastalığından korunmak için önemlidir. Beynimizde
3. Böbrek üstü bezlerinin medulla bölgesinden salgılanan hormon- milyarlarca hücre bulunur. Beynimizi ne kadar fazla kullanırsak
lar, sinir sistemi tarafından kontrol edilir. Medulla bölgesinde bu hücrelerin bağlantısı o kadar artar. Bu durum her yaşta oluşur,
adrenalin ve noradrenalin hormonlarının salınımı gerçekleşir. o açıdan sinir bağlantılarımızı her yaşta artırabiliriz. Fiziksel ak-
Adrenalin ve noradrenalin stres durumlarında enerji üretimi ve tivite ile beynin oksijenlenmesi artar. Antioksidan özelliğe sahip
kullanımını arttırmaktadır. Ayrıca bu hormonlar kan basıncı, vitamin ve mineraller, taze sebze, meyve ve Akdeniz diyeti bes-
kalp atış hızı ve kandaki glikoz miktarının artmasına neden olur. lenme, Alzheimerı önlemede çok önemlidir.
4. Dişi bireylerde adrenal korteksten erkeklik hormonu olan testos- 4. Risk faktörleri; ileri yaş, aile hikayesi, stres, hayvansal yağlar,
teron salgılanır. Ancak bu salgılama eşik değerin altındadır. Dişi obezite, kafa tramvasıdır. Parkinsondan korunmak için fiziksel
bireylerde adrenal korteksin fazla çalışması, erkeksi özelliklerin aktiviteye, yeterli ve dengeli beslenmeye, alkol ve sigaradan uzak
ortaya çıkmasına neden olur. Adrenal korteksten salgılanan tes- kalmaya, stresten uzak kalmaya önem verilmelidir.
tosteron hormonunun miktarının artması dişi bireylerde sakal Etkinlik No.: 15 - Bir Vücutta İki Beyin
çıkması, ses kalınlaşması ve rahim körelmesi gibi sonuçlara yol 1. Beyin, sinir sisteminin en önemli denetim merkezidir. Vücutta
açar. gerçekleşen tüm metabolik olayları, organ ve sistemlerin çalışma-
5. Bir tehlike, stres, panik ve korku durumunda böbrek üstü bezleri- sını beyin düzenler ve denetler. Bağırsak da tıpkı beyin gibi sinir
nin medulla kısmından adrenalin ve noradrenalin salınımı artar. sisteminin sağlıklı çalışmasında, bağışıklık sisteminin desteklen-
Buna bağlı olarak kalp atış hızı artar, göz bebekleri büyür, kan şe- mesinde ve bazı metabolik olaylarda görev alır. Ayrıca bağırsakta
keri artar, oksijen tüketimi ve kan basıncı artar. Dolayısıyla aslanı bulunan faydalı ya da zararlı mikroorganizma topluluğunun den-
gören impala tehlikeyi algılamış, vazoyu kıran çocuk ise korkmuş gesi bozulunca önemli sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Diğer bir
ve paniklemiştir. Her iki bireyde de adrenalin ve noradrenalin deyişle beyin nasıl ki bağırsaklar üzerinde etkiye sahipse bağır-
seviyesi artmıştır. saklar da beyin faaliyetleri üzerinde bir etkiye sahiptir. Bu yüzden
6. Sinir hücrelerinin akson uçlarından da adrenalin ve noradrenalin bağırsaklara “ikinci beyin” deniliyor.
salgılanmaktadır. Bu sebeple nörotransmitter madde olarak im- 2. Evet, katılırım. Bağırsak mikrobiyotası değiştiğinde bazı sinir sis-
puls iletiminde de görev almaktadırlar. temi rahatsızlıkları gözleniyor. Mikrobiyota dengesi yararlı ya da
7. Uzun süre kortizol seviyesinin yüksek olması bağışıklık sistemi- zararlı bakteri oranına (%80/%20) bağlıdır. Bu denge bozuldu-
nin zayıflamasına ve kişilerin hastalıklara karşı daha savunmasız ğunda bağırsak duvarının geçirgenliği değişiyor ve zararlı mikro-
kalmasına neden olur. Yani bu durum, bağışıklık sistemini baskı- organizmaların metabolik ürünleri kana karışarak sinir sistemini
lar. Erkek bireylerde yüksek kortizol seviyesi testosteron hormo- olumsuz etkiliyor. Bu yüzden sağlıklı bir vücut için sağlıklı bağır-
nu üretiminin azalmasına, testislerin küçülmesine, kadınlarda ise sak mikrobiyota dengesi gerekiyor.
yumurtalıkların küçülmesine yol açarak kısırlığa neden olabilir. 3. Antibiyotikler bağırsak florasında bulunan zararlı bakterileri öl-
Kilo alımı, hipertansiyon ve yorgunluğa neden olabilir. dürürken yararlı bakterilerin (Bifidobacteria, Lactobacilli) de sa-
Etkinlik No.: 13 - Sinir Sisteminde Miyelin Kılıfın Önemi yısını azaltır. Ayrıca antibiyotikler bilinçli kullanılmadığı zaman
zararlı bakterilerin direnç kazanmasına sebep olur. Bağırsaktaki
1. Vücudumuzda birçok organ ve doku herhangi bir hasar sonunda yararlı veya zararlı bakteri dengesi bozulur.
müdahale olmadan kendi kendine iyileşebilir. Bu organ ve doku- 4. Sinir sisteminin sağlıklı yapısının korunması için mikrobiyota
ları oluşturan hücreler bölünme yeteneğindedirler. Nöronlar çok dengesine dikkat etmemiz gerekir. Bunun için de probiyotik des-
fazla özelleşmiş olduklarından bölünüp çoğalamazlar. Bu yüzden teği alarak prebiyotik gıdalarla ve sağlıklı beslenmemiz gerekir.
çoğu sinir sistemi hastalığının tam bir tedavisi yoktur.

248