Page 449 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 221

8. ÜNİTE > Eleştiri Kazanım A.4.8: Metinde millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik ögeleri belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Metinde Millî, Manevi ve İnsani Değerler 30 dk.

Amacı Metinden hareketle millî, manevi ve insani değerleri sezebilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Başını Vermeyen Şehit
(…)

Biz, kahraman kelimesini Türkçede normal olarak savaşlarda çarpışan, din, vatan, millet gibi sosyal
değerler uğruna kendisini feda eden insanlar için kullanırız. Bu manada kahramanlık tabiat veya ha-
yatla mücadeleden farklıdır. Burada insan bile bile ölüme karşı gider. İtici güç de ferdi kazanç değil tam
tersine mutlak fedakârlıktır.
Ömer Seyfettin, “Başını Vermeyen Şehit” hikâyesinde işte böyle bir kahramanlığın örneğini verir. Türk
tarihinde ise bu tipte, kelimenin gerçek manası ile kahramanlar var olmuştur. Ömer Seyfettin, başa
aldığı cümlelerden de anlaşıldığı üzere hikâyesinin konusunu Peçevî Tarihi’nden almıştır. Peçevî Tarihi
de Ömer Seyfettin’in Kuru Kadı diye andığı kadının destanını aynen verir. Ömer Seyfettin hikâyesinde
bu destandan geniş olarak faydalanmış fakat ona kendinden birçok şeyler katarak işlemiştir. Peçevî
Tarihi’nde verilen destan metni ile Ömer Seyfettin’in hikâyesinin mukayesesi, modern hikâyecinin eski
destancılardan farkını göstermesi bakımından faydalıdır.
(…)
Ömer Seyfettin’in hikâyesinin başına aldığı Peçevî’ye ait cümle, kısa olmakla beraber destanda macera-
ları tasvir edilen gazilerin davranışlarını izah edici bir mana taşır: Grijgal, Zigetvar’a yakın bir yerdir ve
dört tarafı kâfir hisarı ile çevrilidir. Karşı tarafın askerleri çok, Türklerin ise azdır. Böyle bir durumda
orada tutunabilmek, ancak hikâyede kendilerinden bahsedilen gaziler gibi gözü pek, imanlı, ölümden
korkmayan kahramanların varlığı ile mümkündür. İçinde bulundukları sıkışık ve tehlikeli durum ve
iman insanlara olağandışı hareketler yaptırır. Vakaya şahit olan kadı da destanın başında, içinde bu-
lunulan durumun sıkışıklığını belirtir. Grijgal, Zigetvar’a yarım mil mesafededir. Gaziler azdır, yüz on
dört kişidir. Kâfirlerin sayısı ise onların on mislidir. Maddi kuvvetler arasındaki açık dengesizliğe göre
Türklerin kaleyi düşmana vire ile teslim ederek oradan çekilmeleri gerekir. Kâfirlerden gelen teklif üze-
rine durum müzakere edilir. Gazilerin hepsi savaşa karar verir. Onlar maddi şartları hesaba katmayan,
din yolunda şehadetin kutsallığına inanan insanlardır. Bilhassa ertesi gün bayram, o günün ise cuma
olması onları heyecanlandırır. Kadı, gazilerin imanını bilemek için harekete geçmeden önce onlarla
İslam âlemi arasında münasebeti belirten bir konuşma yapar.
(…)
Arkalarında bütün İslam âleminin manevi yardımını hissediş, gazilere çok yüksek bir moral gücü verir.
Onlar Grijgal Kalesi’nde azdırlar ama yalnız değillerdir. Önemli olan gaza ve şehadetin davranışlarına
verdiği yüce manadır. Atılan haber topları üzerine civardan gelen maddi yardım da onların cesaretini
arttırır. Fakat bu gelenlerin sayısı çok değildir. Beş on gazidir. Geldikleri yoldan kopan toz bulutu, gün
yüzünü tuttuğu için kâfirler yardıma koşanların yüz bin atlı ve asker olduğu vehmine kapılırlar, bozgu-
na uğrarlar ve geri kaçarlar.

(…)
Destanda tabiatüstü hadiseler, velilere has olan manevi güç ile izah olunmuştur. Anadolu evliya men-
kıbeleri, onlardaki manevi gücü gösteren bir yığın keramet ile doludur. Kuru Kadı’nın anlattığı vakada
onun çarpıcı oluşu, içinde yaşanılan gerçeği aşmasından dolayıdır. (...) Deli Mehmet ve Deli Hüsrev
gibi hem gazi hem veli olan tipler, kendilerine has manevi güç ile tabiat kanunlarını aşarlar. Destanda
dikkati çeken noktalardan biri, bu hadiseden çok heyecan duyan Kadı’nın gördüklerini başkalarına
anlattıktan sonra “kalbine kesafet dolması”, eski hâletini kaybetmesidir. Deli Hüsrev, bu hareketinden
dolayı onu “ebleh ve ahmak” diye azarlar. Deli Hüsrev de mistikler gibi “hâl” ile yaşananların “kal”
(söz) ile ifade edilmesinin aleyhindedir. Bu, anlamayanlara akıllarının almayacağı bir sırrı ifşa etmek
demektir. Kuru Kadı yazmamış olsaydı biz Osmanlı tarihinde belki binlerce benzeri bulunan Deli Meh-

447