Page 51 - Biyoloji - 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

21 BİYOLOJİ 12 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

1. Rekombinant gen teknolojisinde niçin vektör kullanılır? Virüse ait proteinin sentezinden sorumlu
geni aktarmak için vektör olarak kullanılan nedir?

Yönerge Aşağıda gen tedavisiyle ilgili bir metin verilmiştir. Soruları metinden faydalanarak cevaplandırınız.

Temel genetik materyal olan çekirdek DNA’sından bağımsız olarak canlı genomunda bir de mitokondri-
yal DNA (mtDNA) bulunur. İnsan hücrelerinde bulunan mitokondriler çoğunlukla maternal kökenlidir;
diğer deyişle anneden gelir. mtDNA mutasyona uğradığında hasarlı hâle gelen mitokondri genomu anne-
2. Bakteriye ait plazmitin rekombinant olarak adlandırılmasının sebebinin ne olabileceğini açıklayınız. den çocuklara geçer ve tedavisi mümkün olmayan çok ciddi mitokondriyal genetik hastalıkların ortaya
çıkmasına neden olur. Sağırlık, diyabet tip I, kalp hastalıkları, nörolojik bozukluklar ve bazı kanser türleri
hasarlı mitokondriyal DNA nedeniyle oluşur.
Mitokondri değişim yönteminde üç farklı genetik malzeme kullanılmaktadır: Annenin yumurta hüc-
resinin çekirdek DNA’sı, babanın sperm hücresinin genomu ve verici kadının diğer adıyla donörün sağ-
lıklı mitokondri DNA’sı. Donör kadının yumurta hücresindeki çekirdek DNA’sı uzaklaştırılır. Böylece
donörün yumurta hücresinde sadece sağlıklı mitokondri DNA’sı bırakılır. mtDNA’sı hasarlı olan annenin
yumurtasındaki çekirdek, donörün yumurta hücresine nakledilir. Daha sonra babanın sperm hücresi ile
3. Biyoteknolojik yöntemle aşı oluşturmanın avantaj ve dezavantajlarını karşılaştırınız. yeni baştan tasarlanmış sağlıklı yumurta hücresi laboratuvar ortamında döllenir. Döllenen yumurtadan
elde edilen embriyo annenin rahmine yerleştirilir.

Sağlıklı Annen n
m tokondr çek rdek DNA’sı

Embr yo annen n
rahm ne yerle t r l r.

Yen den tasarlanan donör
yumurtası sperm le döllen r.
Baba Anne

4. Yukarıdaki metinde anlatılan, biyoteknolojik yöntemlerle üretilmiş COVID-19 aşısının içeriğinde
virüse ait RNA mı, RNA’dan üretilmiş DNA mı, yoksa virüse ait proteinler mi bulunmaktadır? Ce- Annen n Donörün
vabınızı gerekçesiyle açıklayınız. yumurtası yumurtası

Annen n
Mitokondriyal kromozomlarını
Değişim ta ıyan
çek rdek nakled l r.
Sağlıklı
Hasarlı m tokondr
m tokondr
Donörün çek rdek DNA’sı
5. Tip 1 diyabet hastalarının insüline ihtiyacı vardır. Bakteriler kullanılarak insülin üretiminin Anne uzakla tırılarak mha ed l r. Donör
COVID-19 aşısının üretimiyle benzerliği var mıdır?
Mitokondriyal değişim, mitokondri kalıtımı sonucu geçen hastalıklar nedeniyle sağlıklı çocuk edineme-
yen aileler için hayli önemli bir konudur. Ancak geliştirilen yöntemin güvenilir bir şekilde uygulanabil-
mesi için birtakım düzenlemelerin yapılması ve ayrıntılı kanun maddelerinin yazılması gerekmektedir.
Doğacak çocukların ebeveynlerinin dışında az da olsa üçüncü bir şahsın DNA’sını taşıyacak olması, du-
rumun etik boyutunu da gündeme getirmektedir. Bilim insanları, mitokondri değişim yöntemi kullanıla-
rak genetiği iyileştirilecek nesillerin genomlarının yaklaşık %99,9’unun ebeveynlerinden (çekirdek DNA),
%0,1’inin de donörden (mtDNA) geleceğinin altını özellikle çizmektedir.
(TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 566. Sayı, Sayfa: 58-63, Ocak 2015’ten düzenlenmiştir.)

50
Hazırlayan: Hülya TOKGÖZ