Page 495 - Türk Dili ve Edebiyatı - 9 | Beceri Temelli

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 9 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI

Etkinlik No.: 5 Etkinlik No.: 7
1. “Bunun Adı Findel” adlı metinde her dilde işaret edilen nesne- 1. Edebiyat, dili; özgün, derin, zengin ve çağrışımlı bir şekilde
lerin adının farklı olduğu anlatılmaktadır. Örneğin boy ve biçim kullanma sanatıdır. Edebiyatın malzemesi dildir. Bir metnin
bakımından pek çok cinsi olan, çok iyi koku alan, sadık, bekçilik edebî değer taşıması verdiği bilgiden ziyade dili ne şekilde kul-
ve avcılık gibi işler için beslenen memeli hayvana dilimizde kö- landığı ile ilgilidir.
pek denirken başka dillerde başka sözcükler kullanılmaktadır. Öğrencinin tercihine göre şu cevaplar verilebilir:
Dolayısıyla dilde sözcüklerin seçiminin bir karar, uzlaşma ve 2. Bilgi veren, kurmaca olmayan kitapları okumaktan hoşlanıyo-
yaygınlık kazanarak dile yerleşme aşamasından söz edilmektedir.
rum. Dünyanın ve yaşamın gerçekleri beni daha çok ilgilen-
2. Diyelim ki kitap sözcüğüne bundan sonra “okunç” demek is- diriyor. Hayal dünyasına gömülmenin vakit kaybı olduğunu
tedim. Bunu öncelikle bir grup arkadaşımla paylaşarak onları düşünüyorum.
bu konuda ikna ederim ve hep birlikte bu sözcüğü kullanmaya Kurmaca kitaplar ilgimi daha çok çekiyor. Edebî metinlerdeki
başlarız. Giderek grubumuzu genişletiriz ve sözcüğü başka in- hayal dünyası, duygu zenginliği, sanatsal dil beni etkiliyor.
sanların da tanıması ve kullanmasını için farklı yöntemler dü- 3. Öğrencinin tercihine göre cevaplar şu şekilde olabilir: Ben oku-
şünürüz. Örneğin kitaba okunç diyenler topluluğu gibi bir top- mayı tercih ederim çünkü okumak; başkalarının düşünce, duy-
luluk kurabilir, böylelikle sözcüğün yaygınlaşması ve gündemde gu ve hayallerini öğrenme fırsatı sunar. Ben yazarak kendimi
olması için uğraşabiliriz. Zamanla belki de yeni sözcüğümüz daha iyi ifade ederim çünkü düşüncelerimi yazının süzgecin-
benimsenir ve kullanılır. den geçirerek daha iyi yansıtırım.
3. Dilde bir sözcüğün kullanılabilmesi için genel kabul görmesi ve 4.
yaygın olarak kullanılması gerekmektedir. Örneğin kokpit yeri- Öncelikle ne ile ilgili yazacağım ve amacımın ne olacağı konu-
ne Türkçe pilot kabini de diyebiliriz ancak bunun yerine kokpit sunda düşünürüm. Bazı durum larda kendi hayal dünyam ve
düşüncelerim daldan dala zıplar, daha renkli ve derindir. Bu-
yerleşmiş ve Türk Dil Kurumunun sözlüklerine bile girmiştir.
Dolayısıyla artık kabul görmüş bir kelime olmuştur. nun için bir hazırlık ve planlama yaparım. Sonra birkaç karala-
ma yaparak taslak oluşturmaya çalışırım. Bu taslağın üzerinde
4. Sanat, bilim ve teknoloji ile ilgili kavramlar ilk nerede varlık düzenleme yaparak yazım kurallarına ve noktalama işaretlerine
buldularsa o toplumun söz varlığında adlandırıldıkları için dili- dikkat etmem gerektiğini bilirim çünkü onlarsız hem duygula-
mize girmiş pek çok kavram yabancı kökenlidir. rımı anlatamam hem de duygu ve düşüncelerimi doğru bir şe-
kilde aktaramam. Yazımın olgunlaştığını düşündüğümde bunu
Etkinlik No.: 6 düşüncelerine güvendiğim arkadaşlarımla paylaşarak farklı bir
bakış açısının ya da bakış açılarının fikirlerini alırım.
1. Gündelik yaşamda pek çok farklı sosyal ortamda bulunuruz. 5. Öğrenciye bırakılmıştır ama örnek olarak şunlar denebilir:
Bulunduğumuz her farklı ortamın ihtiyacı olan ve bu ortamda Günlük tutuyorum. Her gün en azından birkaç cümle yazmaya
kabul gören konuşma biçimi farklılaşır. Örneğin arkadaşlarımız çalışıyorum.
arasında daha rahat davranır ve konuşurken bir iş görüşmesin- Okul gazetesine yazdığım birkaç denemem var. Zaman zaman
de, yeni girdiğimiz bir toplulukta kendimizi tanıtırken, aile bü- yazmaya da çalışıyorum.
yüklerimize hitap ederken farklı konuşma biçimleri geliştiririz. İl düzeyinde yapılan öykü yarışmasına katılmıştım. Dereceye
Dolayısıyla içinde bulunduğumuz ortamda daha iyi anlaşılmak, giremedim ama benim için güzel bir tecrübe oldu. vb.
kabul görmek ve sosyal ilişkileri kolaylaştırmak için kullanaca-
ğımız dili de seçeriz. 6. Devamlı okuyarak kelime hazinemi geliştirmeliyim. Anlamını
2. Gençler yaşıtları arasında ilginç, dikkat çekici, ürkütücü, sami- bilmediğim kelimeler benim olamayacağı gibi kullanmadığım
hatta kullanmayı hayal bile etmediğim kelimeler de bana ait de-
mi, farklı olmak için argoyu tercih edebilirler. Ayrıca kendini ğildir. Sınırlı bir kelime dağarcığıyla açık ve etkili yazmak zaten
belli bir gruba aitmiş gibi göstermek, kendini içten ve samimi düşünülemez. Ayrıca kitap okumak; farklı üslupları görmek,
olarak yansıtmak için de argoyu kullanabilirler. Bununla birlikte yazılarımdaki üslubu geliştirmek ve daha etkileyici bir hâle ge-
konuştuklarını herkesin anlamaması için ya da konuşmaların tirmek için faydalı olacaktır. Çoğu zaman yazılarımı arkadaş-
aşırı ciddiyetini dağıtmak ve eğlenmek için argo kullanılır.
larıma ve öğretmenlerime okumaktan çekiniyorum. Hâlbuki
3. Örneğin Denizli yöresinde ilçe farklılıklarında bile farklı ağız paylaşmanın ve farklı kişilerin görüşlerini alarak eksiklerimi
özellikleri görülebilir. Ancak yaygın kullanım sondaki –r sesi- görmenin önemini göz ardı etmemem gerekir.
nin düşürülmesidir. “Geliyo, gidiyo.” Ayrıca ismin –e ve –i hâl-
leri (bulunma ve yönelme) karıştırılır. Örneğin yaşlı bir amca Etkinlik No.: 8
kasaba gelir ve şöyle diyebilir: “Beni bi kilo gıyma yapıve.”. De-
nizli ağzını anlamayan biri şaşırıp amcanın kendisini mi kıyma 1. Bundan elli yıl önce iletişim teknolojileri bu kadar gelişmemişti.
yapılmasını istediğini bir anlığına da olsa düşünebilir. Roman- Cep telefonu ve internet kullanımı yoktu. Dolayısıyla bunlardan
larda kahramanların yaşadıkları yörenin ağız özelliklerini kul- doğan mesajlaşma, sosyal medya gibi iletişim biçimleri yoktu ve
lanmaları romana gerçekçilik katabilir, bu ilgi çekici olabilir an- daha çok yüz yüze iletişim vardı.
cak kimi zaman da fazlaca ağızlı konuşmanın verilmesi okuma 2.
sürecini zorlaştıran bir faktör olabilir. Evet etkilemiştir. Eskiden yüz yüze iletişim vardı. İnsanlar ger-
çek anlamda birbirleriyle zaman geçiriyor, birlikte oynuyor ve
4. Ağız özelliklerinden kişilerin hangi bölgede yaşadığını ve nereli eğleniyordu ancak şimdi bunun yerini masaüstünden iletişim
olduğunu tahmin edebiliriz. Örneğin Doğu Karadenizli ise “Sa- yani sanal iletişim aldı.
bahtur çay toplayruk cöberdik ellarumuz su topladu.” şeklinde 3. Çocuklar ve gençler üzerindeki etkilerini ölçmek için yapıl-
bir cümle kurabilir. Şehirler arası farklı ağız özellikleri gösterse mıştır. Çünkü araştırmada teknolojik yeniliklerin gençler ta-
de Doğu Karadeniz ağzıyla konuşan birinin nereli olduğunu rafından daha çok kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda
tahmin edebiliriz. çocukların tablet, cep telefonu ya da bilgisayarı kontrolsüz kul-
5. Tıp jargonu, öğrenci jargonu, futbolcu jargonu örnek olarak lanması onların gelişimi için zarar vericidir. Bunu açığa çıkar-
verilebilir. mak için de pek çok araştırma yapılmaktadır. Çünkü hem genç-

494