Page 29 - Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi | 2.Ünite

2.6 II. DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRKİYE’NİN İZLEDİĞİ DIŞ POLİTİKA
STRATEJİLERİ

II. Dünya Savaşı öncesi ve savaş dö-
nemi Türk dış politikasını, Türkiye'nin yakın
tarihinin en önemli evrelerini yaşamış bir
kuşak belirlemiştir. Bu kuşağın yaşadığı I. İsmet İnönü (1884-1973)
Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı tecrübe-
leri dış politika ile ilgili verecekleri kararlar I. Dünya Savaşı sırasında
üzerinde etkili olmuştur. Kafkas Cephesi’nde kolordu
Görsel 2.31
İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanı olduğu İsmet İnönü komutanı olarak Atatürk’le bir-
II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye stratejik likte verdiği mücadelede dost-
öneminden dolayı Müttefik ve Mihver blokla- lukları gelişmiş, Millî Mücadele sırasında Atatürk’ün
rının baskısına uğradı. Ankara, bu baskılara en yakın silah arkadaşı olarak öne çıkmıştır.
karşı savaşın son anlarına kadar ne pahası- Cumhuriyetin ilanından sonra İsmet İnönü (Gör-
na olursa olsun bu savaşın dışında kalma, sel 2.31) 1923-1924 yıllarında ilk hükûmette baş-
toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını koru- bakan olarak görev almıştır. Bu görevini 1925-1937
ma politikasını uyguladı. yılları arasında da sürdürmüştür.
Türkiye II. Dünya Savaşı’nda tarafsız Atatürk’ün ölümünden sonra 1938’de TBMM
kalmadı, yalnızca savaş dışı kaldı. Türk dış tarafından Türkiye’nin ikinci cumhurbaşkanı olarak
politikası dönemin başından sonuna kadar seçilmiştir. CHP’nin I. Olağanüstü Kurultayında de-
savaşın gidişatına göre değişiklikler göster- ğişmez genel başkanı seçilerek Millî Şef unvanını
di. O anda hangi taraf güçlüyse ülkenin ge- almıştır.
nel yaklaşımı ona göre ayarlandı. Mihver ve http://www.tccb.gov.tr
Müttefik bloklar, Türkiye’nin savaşa katılma-
sını istiyorlardı. Bu yönde Türkiye’ye baskı
uyguladılar. 1939-1942 yılları arasında bas-
kı daha çok Mihver Devletler’den geldi. Savaşın genel akışının değiştiği, üstünlüğün Müttefiklerin eline
geçtiği 1943-1945 yılları arasında ise ABD, İngiltere ve Sovyetler Birliği Türkiye üzerinde baskı kurdu.
Ankara’da Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında 19 Ekim 1939’da Üçlü İttifak (Ankara Paktı) Antlaşması
imzalandı.
İtalya, 10 Haziran 1940’ta İngiltere ve Fransa’ya savaş ilan etti. 11 Haziran’da İngiliz ve Fransız büyü-
kelçileri, Türkiye’nin İtalya’ya savaş ilan etmesi, deniz ve hava üslerini de Müttefiklere açması gerektiğini
bildirdiler. Türkiye, Müttefiklerin bu isteklerini;
• Antlaşmada Türkiye’ye vadettikleri yardımların yapılmamış olması,
• Fransa’nın savaş dışı kalarak Almanya ile teslim antlaşmasını görüşmekte olması,
• Fransa’nın savaş dışı kalmasıyla İngiltere’nin Türkiye’ye yardımda bulunamayacak olmasını ge-
rekçe göstererek reddetti.
SSCB ve İngiltere, Türkiye’den 1936 Montreux (Montrö) Sözleşmesi’ni tam olarak uygulayarak İs-
tanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı’nın savaş gemilerine kapalı tutulmasını istiyordu. Türkiye bunun
üzerine İngiltere, Almanya ve SSCB arasında bir denge siyaseti güttü.
Hitler döneminde Türkiye ile Almanya arasındaki ihracat ve ithalat değerleri yükselmişti fakat 1939’da
Türkiye, Fransa ve İngiltere arasında imzalanan Üçlü İttifak, Türk-Alman ilişkilerinin gerginleşmesine
yol açtı. II. Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında Almanların başarılı olması ve Türkiye’nin Balkan coğrafyasın-
da Almanya aleyhine cephe açmayı reddetmesi iki ülke arasındaki ilişkileri iyileştirdi. Türkiye, 18 Mart
1940’ta Almanya’yla bir ticaret antlaşması yaptı. Silah yapımında büyük önem taşıyan kromu antlaş-
manın dışında tuttu. Almanların Ağustos 1940’ta Fransa’yı saf dışı bırakarak Haziran 1941’de SSCB’ye
saldırmasından sonra çelik yapımında çok gerekli olan krom antlaşmaya dâhil edildi. Almanya’nın güç

81