Page 32 - Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi | 2.Ünite

2.7 II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN
SİYASİ, EKONOMİK VE SOSYOKÜLTÜREL GELİŞMELER

2.7.1. II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye İç Siyaseti

İsmet İnönü döneminin büyük bir kısmı II. Dünya Savaşı içinde geçti. Türkiye savaşa katılmadı
fakat savaşın yükünü önemli ölçüde üstlendi. En verimli dönemlerinde olan genç kuşaklarını yıllarca
silah altında tuttu. Dolayısıyla II. Dünya Savaşı, dönemin bütün politikalarını etkiledi. İnönü döneminin
en önemli siyasal girişimlerinden biri 17 Nisan 1940’ta Köy Enstitüleri Kanunu’nu çıkarmak oldu. Köy
Enstitülerinin temel amacı kısa zamanda öğretmen yetiştirmek ve kırsal kesimde ilköğretime dair
öğretmen sorununu çözmekti. Köy Enstitüsü mezunu gençlerin gittikleri yerlerde siyasal, sosyal ve
kültürel alanlarda etkili olacakları düşünüldü. Ayrıca bu enstitülerde yetişen köy kökenli öğretmenlerin,
görev yaptıkları köyle daha çabuk ve etkili bir biçimde bütünleşebilecekleri ve köy koşullarında daha
verimli olacakları kanaati hâkimdi.
Mayıs 1944’te Almanya’nın savaşı kaybetmesinin kesinleştiği sırada açılan Irkçılık-Turancılık Da-
vası ile bir grup Turancı tutuklandı. Diğer yandan basına karşı tavır alınarak Adımlar, Yurt ve Dünya,
Yürüyüş, Barış Dünyası adlı dergilerle Tan ve Vatan gazeteleri kapatıldı. Muhalefetin önlenmeye ça-
lışıldığı bu dönemde 11 Haziran 1945 tarihli Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun 17 ve 21. maddeleri
üzerindeki tartışmalar sonrasında Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü Dörtlü
Takrir’i verdiler. Dörtlü Takrir sonrasında CHP’den istifa eden bu isimler Demokrat Partiyi kurup ülkede
demokratik cumhuriyetin gelişmesine katkı sağladılar.
Türkiye, II. Dünya Savaşı’na girmemesine rağmen savaşın ekonomik alanda yarattığı etkiden kurtu-
lamadı. II. Dünya Savaşı, 1929 Ekonomik Buhranı’nın Türkiye ekonomisi üzerindeki olumsuz yansımala-
rının derinden hissedildiği 1930’lu yılların üzerine geldi. Savaşın ekonomik alandaki ilk etkisi uluslararası
ticarette hissedildi. Savaşan ülkeler Türkiye’ye yaptıkları ihracatlarını durdurmak zorunda kaldı. Bunun
yanında Almanya 1941’de Yunanistan ve Oniki Ada’ya yerleşip Ege Denizi’ni mayınlayınca İstanbul ve
İzmir limanları dış ticarete kapandı. Dış ticaretin kesintiye uğraması ithalat ve ihracatı durgunlaştırdı. II.
Dünya Savaşı Türkiye’nin ihracatında büyük bir azalmaya yol açtı.
Savaş öncesinde başlayan sanayi yatırım programları hayata geçirilemedi. Savaş yıllarında yeni
fabrikalar kurmak ve mevcutları genişletmek için gerekli olan makineler ve yedek parçalar ülkeye ge-
tirilemedi. Yaşanan bu eksiklikler II. Beş Yıllık Sanayi Planı’nın hayata geçirilmesini engelledi. Demir,
çelik, çimento, kâğıt, cam ürünleri, şeker, pamuklu dokuma gibi sektörlerde üretim düştü.
Uygulanan savaş ekonomisi sürecinde bütçenin %60’ı askerî harcamalara ayrıldı. Devlet bir milyon ki-
şilik ordunun masraflarını üstlenmek zorunda kaldı. Savaş yılları boyunca genel bütçe içerisinde savunma
giderleri artarken sağlık, eğitim, bayındırlık gibi sosyal harcama kalemleri düşüş gösterdi. Askerî sefer-
berlik en çok köylüleri ve tarım sektörünü etkiledi. Köylü nüfusun büyük bir kısmının silah altına alınması
onların üretimden uzaklaşmasına neden oldu. 1941’de buğday üretimi yaklaşık %40 oranında azaldı.

Tablo.3: Savaş Yıllarında Gerçekleşen Merkezî Bütçe Harcamaları
Genel Diğer İktisadi ve Toplam İktisadi ve
Savunma Eğitim Sağlık Bayındırlık
Yıllar Toplam Sosyal Sosyal
(%) (%) (%) (%)
(%) Hizmetler (%) Hizmetler (%)
1938 39 11 5 4 14 2 27
1940 61 7 4 2 10 1 18
1942 66 7 4 2 6 2 15
1943 63 7 6 2 8 1 18
1944 59 8 7 2 7 1 19
1945 51 8 8 3 10 1 25
Murat Metinsoy, II. Dünya Savaşı’nda Türkiye, s. 60

84