Page 71 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

10. Sınıf
SU KAYNAKLARI 81

K
Sularını deniz veya okyanuslara ulaştıra- Hazar Gölü
bilen akarsular açık havza, çeşitli nedenler-
den dolayı (iklim, yeryüzü şekilleri vb.) ulaş-
tıramayan akarsular da kapalı havza özelliği Karadeniz
gösterir. Örneğin Çoruh Nehri Karadeniz'e
döküldüğü için açık, Aras Nehri ise Hazar Çoruh Nehri Aras Nehri
Gölü'ne döküldüğü için kapalı havza özelli-
ğindedir (Harita 1.14). 0 200
km
Harita 1.14: Çoruh ve Aras nehirleri

Akarsu yatağının herhangi bir kesitinden bir saniyede geçen su mik-
Tablo 1.2: Dünyadaki Bazı Akarsuların
Debileri tarına akım (debi) denir. Akarsuların debisi; iklim, yağış türü ve miktarı,
buharlaşma, yatak eğimi, kar ve buz erimeleri, kaynakların etkisi, top-
Debi
Akarsular rak ve kayaçların geçirimlilik durumu, yeryüzü şekilleri ve insan etkisi
(m /saniye)
3
gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir (Tablo 1.2).
Amazon 120 000 Akarsuyun akım miktarının yıl içinde gösterdiği değişmelere rejim
Kongo 75 000 denir. Akım miktarı yıl içinde fazla değişkenlik göstermeyen akarsular
Brahmaputra 25 000 düzenli rejime sahiptir (Grafik 1.2). Ekvatoral iklim bölgesinde yer alan
Nijer 25 000 Amazon ve Kongo nehirleri düzenli rejime sahip akarsulara örnek ve-
rilebilir. Akımı yıl içinde büyük değişiklikler gösteren akarsular da dü-
Ganj 13 000
zensiz rejime sahiptir (Grafik 1.3). Bu tür akarsulara muson iklim böl-
Tuna 6240
gesinde yer alan Ganj ve İndus nehirleri örnek verilebilir. Bir akarsuyun
Dicle 1500 rejimini bulunduğu bölgenin yağış rejimi başta olmak üzere yağış şekli,
Fırat 1200 buharlaşma şartları, havzasının genişliği, bitki örtüsü ve üzerinde ku-
rulan barajlar etkiler.

(bin m /saniye) (bin m /saniye)
3
3
150 20

120 16

90 12

60 8

30 4

0 0
O Ş M N M H T A E E K A O Ş M N M H T A E E K A
Grafik 1.2: Amazon Nehri’nin yıllık ortalama akım grafiği Grafik 1.3: Ganj Nehri’nin yıllık ortalama akım grafiği

Kaynak çeşitliliği açısından akarsular, iklim şartlarına bağlı olarak yağmur sularının yanı sıra kar ve buz
erimeleriyle beslenebildiği gibi kaynak ve göl sularıyla da beslenebilir. Yağmur sularıyla beslenen akarsuların
rejimi o bölgenin yağış rejimine paralellik gösterir. Yağışlı dönemlerde yükselen su seviyesi kurak dönemler-
de düşer. Kar sularıyla beslenen akarsularda ise su seviyesi, karların erimesine bağlı olarak ilkbahar sonları
ile yaz başlarında yükselirken kış aylarında düşer. Kaynak suları ile beslenen akarsuların debileri, kaynağın
özelliğine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Göl suları ile beslenen akarsuların akımı da göl sularındaki se-
viye değişimine bağlıdır. Göldeki su seviyesinin artmasıyla akım artarken su seviyesinin düşmesiyle de akım
azalır. Havzası geniş olan akarsular, birden fazla kaynaktan beslenebildiği için karma rejimli akarsular olarak
adlandırılır. Nil, Amazon ve Mississippi gibi nehirler karma rejimli akarsulara örnek verilebilir.
81