Page 140 - Tarih

12. Sınıf Tarih

ÜNİTE 6 II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA
TÜRKİYE VE DÜNYA

6. 1. II. DÜNYA SAVAŞI SONRASI TÜRKİYE

6. 1. 1. Siyasi Hayat

Cumhuriyet’in ilk yıllarında çok partili siya-
si hayata geçiş denemeleri yapıldı. Fakat
bu denemeler başarılı olamadı. 1924’te
kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırka-
sı, Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasından
sonra bu isyanda etkisi olduğu gerekçe-
siyle kapatıldı. Atatürk’ün önerisiyle Fethi
Bey’in 1930’da kurduğu Serbest Cumhu-
riyet Fırkası, yaşanan olumsuz gelişmeler
nedeniyle kısa bir süre sonra kendisini fes-
hetmek zorunda kaldı. Serbest Cumhuriyet
Fırkası’nın kapanmasından kısa bir süre
sonra meydana gelen Menemen Olayı’nın
ardından çok partili siyasi hayata geçiş de- Görsel 6.1: İsmet İnönü ve Adnan Menderes
nemelerine ara verildi. 1946’ya kadar mec-
listeki tek parti olan Cumhuriyet Halk Partisi
(CHP), 1950’ye kadar iktidarını sürdürdü.
II. Dünya Savaşı’nı demokrasiyle yönetilen ABD, İngiltere ve Fransa’nın başını çektiği ülkeler kazandı.
Türkiye’nin de bu blok içerisinde yer almak istemesi ve demokrasiye verdiği önem, çok partili sisteme
geçişi hızlandırdı. (Görsel 6.1).
Yaşanan gelişmelerle beraber çok partili siyasal düzene geçilmesini Cumhurbaşkanı İsmet İnönü: “Tek
partili sisteme son verme zamanı gelmiştir.” diyerek bu düşüncesini ortaya koydu.

Çok partili siyasi sisteme geçişi sağlayan süreç Dörtlü Takrir (önerge) ile başladı. Celal Bayar, Adnan
Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafından imzalanan önerge, 7 Haziran 1945’te meclis
başkanlığına verildi. Önerge, meclise dahi taşınmadan parti grubunda görüşülüp reddedildi (12 Haziran
1945). Dörtlü Takrir sahipleri tarafından mecliste başlatılan tartışmalar sürerken 18 Temmuz 1945’te iş
adamı Nuri Demirağ öncülüğünde Millî Kalkınma Partisi (MKP) kuruldu. II. Dünya Savaşı’ndan sonra
kurulmuş olan ilk muhalefet partisi MKP, siyasi hayatta çok fazla etkin olamadı.

Adnan Menderes ve Fuad Köprülü, basın üzerinden de CHP’ye yönelik muhalif tavırlarını sürdürmeleri
üzerine partiden ihraç edildiler. Arkadaşlarının partiden çıkarılma kararını eleştiren Refik Koraltan da
partiden uzaklaştırıldı. Celal Bayar ise önce milletvekilliğinden daha sonra da partiden istifa etti. Bu
gelişmelerin ardından Demokrat Partinin temelini atacak olan isimler belli oldu ve 7 Ocak 1946’da De-
mokrat Parti (DP) kuruldu.
Çok Partili Siyasal Hayata Geçiş

Demokrat Partinin kurulmasıyla Türkiye’de çok partili siyasal hayat tekrar başladı. Celal Bayar, Adnan
Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafından kurulan DP’nin genel başkanlığına Celal Bayar
getirildi. Demokrat Partinin parti programı, CHP’den farklı olarak, “siyasette demokrasi” ile “ekonomik
hayatta liberalizm” ilkelerine dayandırıldı.

139