Page 8 - Felsefe 10 | 2.Ünite

2. ÜNİTE

2.1.1.4. Tümdengelim, Tümevarım ve Analoji
İnsanların düşünceleri farklı olsa da düşünme biçimleri benzerdir. Bu benzerlik, genel olarak
akıl yürütme şeklinden kaynaklanır. Akıl yürütme, en az iki yargı arasında birini diğerinin kanıtı
olarak görüp bunlardan sonuç çıkarma işlemidir. Akıl yürütme, düşünme ve yeni bilgi oluşturmada
mantıksal geçerlilik ve tutarlılığı sağlayan önemli bir unsurdur. Akıl yürütmenin yaygın üç türü
vardır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Tümdengelim (Dedüksiyon): Tümel bir önermeden tümeli veya tümelden tikel bir önermeyi
çıkaran akıl yürütme biçimidir. Tümdengelim, öncüller doğru olarak kabul edildiğinde sonucun zo-
runlu olarak çıktığı tek akıl yürütme biçimidir. Bu bağlamda en güçlü argümanlar tümdengelim ile
ortaya konur. Günlük hayatta sıkça kullanılan pek çok akıl yürütmede tümdengelimden yararlanılır.

Örnek
1. Öncül önerme: Bütün çiçekler bitkidir.
2. Öncül önerme: Bütün güller çiçektir.
Sonuç önermesi: O hâlde bütün güller de bitkidir.

Yukarıdaki argüman tümelden tümele doğru kurulmuştur.

Örnek
1. Öncül önerme: Tüm kuşlar uçar.
2. Öncül önerme: Serçe bir kuştur.
Sonuç önermesi: O hâlde serçe de uçar.

Yukarıdaki argüman tümelden tikele doğru kurulmuştur.

Tümevarım (Endüksiyon): Tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermeden
hareketle tümel önermeye doğru giden akıl yürütme biçimidir. Sonuçları kesin olmamakla birlikte
güvenilirdir.

Örnek
1. Öncül önerme: Metal olan demir ısıtılınca genleşir.
2. Öncül önerme: Metal olan bakır ısıtılınca genleşir.
3. Öncül önerme: Metal olan alüminyum ısıtılınca genleşir.
4. Öncül önerme: Metal olan çinko ısıtılınca genleşir.
Sonuç önermesi: O hâlde bütün metaller ısıtılınca genleşir.

Analoji (Benzeşim): İki farklı nesne veya önerme arasındaki benzerliklere dayanarak çıkarım
yapma işlemidir. Biri için ifade edilen benzerliğin diğeri için de geçerli olmasına dayanır. Bir tür
benzetme olan analojinin tek başına akıl yürütme olup olamayacağı tartışmalı bir konudur. Analojik
akıl yürütmenin tümdengelim veya tümevarıma benzeyen yönleri olmasına rağmen analojide ge-
nelleme yapılamaz. Analojide olgu veya nesnelere ilişkin yargılardan yine olgu veya nesnelere iliş-
kin sonuçlara varılır.

Örnek
1. Öncül önerme: Dünya’da ve Mars’ta atmosfer vardır.
2. Öncül önerme: Dünya’da yaşam vardır.
Sonuç önermesi: O hâlde Mars’ta da yaşam bulunabilir.

44