Page 24 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 1.Ünite

1.2. Mayoz ve Eşeyli Üreme
Genetik olarak farklı iki ata bireyden gelen farklı iki üreme hücresinin birleşmesiyle yeni yavruların mey-
dana gelmesine eşeyli üreme denir. Yüksek yapılı bitki ve hayvanların çoğunda eşeyli üreme görülür. Aynı
anne babadan dünyaya gelen kardeşlerin, aynı türe ait bitki ve hayvanların birbirinden farklılık göstermesi-
nin temel nedeni eşeyli üremedir. Eşeyli üremenin temelini mayoz ve döllenme oluşturur.

1.2.1. Mayoz
Mayoz ile; diploit (2n) kromozomlu üreme ana hücrelerinden (eşey ana hücresi), haploit (n) kro mozomlu
üreme hücreleri meydana gelir. Böylece nesiller boyunca kromozom sayısının sabitliği sağlanır. Mayoz sonu-
cu oluşan hücreler farklılaşarak sperm ve yumurta gibi gamet hücrelerine dönüşür. Eşeyli üreyen canlılarda
gametler döllenme yolu ile birleşerek diploit yapıdaki zigotu oluşturur. Zigot seri mitozla gelişerek ergin bi-
reyi meydana getirir. Mayoz sonunda oluşan gametler birbirinden farklıdır. Bu nedenle döllenme olayı ile bir
araya gelen gametlerden gelişen bireyler de genetik olarak birbirinden farklı olmaktadır.
Bölünmeden önce interfazda mayoz için gerekli tüm hazırlıklar yapılır. DNA kendini eşler, gerekli en-
zimler ve proteinler üretilir. Organel sayısı artırılır. Hayvan hücrelerinde sentrozom sayısı 2 katına çıkar. İn-
terfazdan sonra mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere bölünme iki aşamada gerçekleşir. Mayoz tamamlandığında
haploit dört hücre oluşur.

Mayozun Evreleri
Mayoz 1
Mayoz 1; birbirini takip eden profaz 1, metafaz 1, anafaz 1 ve telofaz 1 olmak üzere 4 evrede gerçek-
leşir. Bu evrelerin ardından sitoplazma bölünmesi sonucunda kromozom sayısı bakımından haploit iki
hücre oluşur.

Profaz 1
Mayozun en uzun süren evresidir. Çekirdekçik
kaybolur, çekirdek zarı parçalanır. Kromatin iplikler
kromozomlar hâlinde belirginleşir. Hayvansal hücre- 2n = 4
lerde zıt kutuplara doğru çekilen sentrozomlar ara- Sentrozom
sında iğ iplikleri oluşturulur.
Bu evrede homolog kromozomlar çiftler hâlin-
de yan yana dizilerek bir araya gelir (Görsel 1.50). İki Homolog
homolog kromozom veya dört kromatitten oluşan kromozom
bu yapıya tetrat adı verilir. Tetrat sayısı o hücrenin Sitoplazma
haploit kromozom sayısına eşittir. Tetratı oluştu-
ran kromatitlerden kardeş olmayan kromatitlerin Hücre zarı
birbirine yaklaşarak sarmal bir yapı oluşturmasına
sinapsis denir. Sinapsis sırasında kromatitlerin te- Çekirdek zarı parçacıkları
mas ettikleri bölgelere ise kiyazma denir. Sinapsis Görsel 1.50: Profaz 1
esnasında homolog kromozomların kardeş olmayan
kromatitleri arasında gen alışverişi (parça değişimi)
gerçekleşebilir. Bu olaya krossing over adı verilir
(Görsel 1.51).

Tetrat Sinapsis Krossing over

Kiyazma

Görsel 1.51: Tetrat, sinapsis ve krossing over
Krossing over sayesinde kromozomlar yeni bir genetik dizilime sahip olur ve gamet çeşitliliği artar.
Gamet çeşitliliğinin artması tür içi çeşitliliğin zenginleşmesine neden olur. Krossing over olayı her tetrat-
ta görülmeyebilir. Bir kromozom üzerindeki genler arası mesafe arttıkça krossing over olayının gerçek-
leşme olasılığı da artar.

36