Page 22 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 2.Ünite

X ve Y kromozomları farklı şekil ve büyüklüktedir. Bu kromozomların homolog (eş) ve homolog olmayan
kısımları vardır. Homolog kısımlarda aynı karaktere etki eden aleller çiftler hâlinde bulunur. Homolog olma-
yan kısımlarda ise farklı karakterlere etki eden ve tek hâlde bulunan genler vardır (Görsel 2.15).

Hemofili
Kulak kıllılığı
Homolog olmayan kısım Kısmi renk körlüğü

Homolog olmayan kısım

Homolog kısım Homolog kısım

X Kromozomu Y Kromozomu

Görsel 2.15: X ve Y kromozomlarının homolog ve homolog olmayan kısımlarında taşınan karakterler
Her bir eşey kromozomu üzerinde yer alan gene eşeye bağlı gen denir. X kromozomu üzerinde yaklaşık
1100 tane genin bulunduğu belirlenmiştir. Bu genlere X’e bağlı genler denir. Erkek ve dişilerde farklı sayıda X
kromozomu bulunduğu için bu genlerin kalıtımı, otozomlar üzerinde yer alan genlerden farklıdır. Gonozom-
lar eşeyle ilgili genleri taşır, aynı zamanda X gonozomunda vücutta gerçekleşen metabolik faaliyetlerle ilgili
genler de bulunur. Bu nedenle hem erkeklerde hem de dişilerde X gonozomu bulunmak zorundadır. Babalar
X’e bağlı alelleri tüm kızlarına aktarır fakat erkek çocuklarına aktarmaz. Anneler ise X’e bağlı genlerini hem
erkek hem kız çocuklarına aktarabilir. X’e bağlı bir özellik çekinik alelden kaynaklanıyorsa bir dişi sadece
homozigot olduğu durumda bu özelliği fenotipte gösterecektir. Erkeklerde sadece bir tane X kromozomu
bulunduğundan bu resesif özelliği X kromozomu üzerinde taşıması bu karakterin fenotipte görülebilmesi için
yeterlidir. Annesinden çekinik aleli alan bir erkek, bu özelliği fenotipinde gösterir. Bu sebeple X’e bağlı çekinik
olarak aktarılan hastalıklara erkeklerde dişilerden daha sık rastlanır. Yine de bu hastalıkları taşıyan dişiler de
vardır. Kısmi renk körlüğü ve hemofili, X’e bağlı olarak çekinik kalıtılan hastalıklardır (Görsel 2.16). Kısmi renk
körleri, kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edemez. Hemofili ise kanın pıhtılaşması için gerekli olan bir ya da daha
fazla proteinin eksikliğinden kaynaklanan kalıtsal bir hastalıktır. Bu nedenle hemofili hastası bir kişi yaralan-
dığı zaman pıhtı oluşumu gecikir ve kanama uzun sürer. Hemofili hastası bireylere damardan verilen eksik
proteinin enjeksiyonu ile tedavi edilebilir.

Kısmi renk • X Normal görme geni
R
körlüğü • X Kısmi renk körlüğü geni
r

Dişi Erkek
X X Sağlıklı dişi X Y Sağlıklı erkek
R R
R
X X Taşıyıcı dişi X Y Hasta erkek
R r
r
X X Hasta dişi
r r
H
Hemofili • X Normal pıhtılaşma geni
• X Hemofili hastalığı geni
h

Dişi Erkek
X X Sağlıklı dişi X Y Sağlıklı erkek
H
H H
h
X X Taşıyıcı dişi X Y Hasta erkek
H h
X X Hasta dişi
h h
Görsel 2.16: Kısmi renk körlüğü ve hemofili
Y kromozomu üzerinde yer alan genler Y’ye bağlı genler olarak bilinir. Y kromozomuna bağlı olarak
taşınabilen özelliklere örnek olarak kulak kıllılığı verilebilir. Y kromozomunun X kromozomu ile homolog ol-
mayan kısmında taşınan bu karakterler sadece erkeklerde ortaya çıkar. Babada bu özellik varsa erkek çocuk-
larında %100 ortaya çıkar.

72