Page 26 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

1.1.2. Endokrin Bezler ve Hormonlar

Bez dokusunu oluşturan hücreler, ihtiyaç duyulan çeşitli molekülleri
kandan alarak yapım tepkimeleriyle ürünlere dönüştürür. Ürünleri daha
sonra tekrar kana, iç veya dış vücut boşluklarına (deri üstü, sindirim
boşluğu vb.) verir. Bu olaya salgılama denir. Farklı işlevler için özel
kimyasal salgılar üreten hücre topluluklarına (bezlere), salgı bezleri
denir. Salgı bezleri; salgılarını verdikleri yere ve ürettikleri salgılara göre
ekzokrin bez, endokrin bez ve karma bez olarak üç grupta incelenir.

Ekzokrin bezler (dış salgı bezleri), salgılarını kanallar yardımıyla vücut
boşluklarına veya vücut dışına bırakan bezlerdir. Süt bezleri, ter bezle-
ri, tükürük bezleri, gözyaşı bezleri ekzokrin bezlerdir.
Bilgi Notu
Endokrin bezler: Vücudun hormon Endokrin bezler (iç salgı bezleri), salgılarını doğrudan kana veren ka-
üreten iç salgı dokularına denir. Endok- nalsız bezlerdir. Salgılarına hormon adı verilir. Hipotalamus, hipofiz ve
rin bezlerin tümüne endokrin sistem tiroit bezleri endokrin bezlerdendir.
adı verilir. Bu sistemi inceleyen bilim
dalına endokrinoloji denir.
Karma bezler, hem iç salgı hem dış salgı yapan bezlerdir. Pankreas,
mide, bağırsak, karaciğer, böbrek, eşeysel bezler (ovaryum, testis) gibi
bezler karma bezlerdir.

Tepki

Kan damarı Hormon
Görsel 1.19: Kana hormon salınımı

UYARI ! Sinir sistemi ve endokrin sistem birlikte çalışarak iç haberleşme ve
böylelikle homeostazi sağlar. Sinir sistemi daha hızlı mesaj iletebilir-
ken hormonların etkisi daha uzun sürer.

Hormonlar, doku ve organların yapısını ve fonksiyonlarını düzenleyen
kimyasal habercilerdir. Her hormonun belirli bir hedef hücre veya hüc-
releri vardır. Hedef hücrenin üzerinde ya da içinde o hormona özgü
reseptörler bulunur. Kan yoluyla taşınan ve kanda az miktarda bulunan
hormonlar, reseptörlere bağlanarak hücrelerde tepkiye neden olur. Uy-
gun reseptörleri bulundurmayan hücreler uyarılara tepkisiz kalır. Göre-
vini tamamlayan hormonlar, etkilediği hedef hücrede ya da karaciğer-
de parçalanır.

İç salgı bezleri; hipotalamus, hipofiz bezi, epifiz bezi, tiroit bezi, pa-
ratiroit bezi, timüs bezi, pankreas, böbrek üstü bezleri ve eşeysel bez-
lerdir.

Hipotalamus, beyinden ve vücuda yayılmış sinirlerden aldığı uyartı-
lara göre salgılar üretir. Hipotalamusun iki tür salgısı vardır: Birinci tür
salgılarını hipofizin arka lobuna taşır, gerektiğinde buradan kana salgı-
lanır. Bu hormonlar antidiüretik hormon (ADH) ve oksitosin hormon-
larıdır. İkinci tür salgılar ise, hipofiz bezinin ön lobunun çalışmasını dü-
zenleyen salgılatıcı hormon (RF) ve hormon salgılamasını durduran
engelleyici hormonlardır.

40