Page 39 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 4 Dolaşım Sistemi

Sitokinler, yaralı dokuya kan akışını artırarak yangılarda tipik olarak
görülen kızarıklık ve deri sıcaklığının yükselmesi durumlarına neden
olur. Bölgeye gelen hücreler tarafından salınan sinyaller sonucu bura-
ya ulaşan nötrofiller, yangı bölgesindeki patojenleri ve hücre kalıntıları-
nı fagositozla yok eder. Geçirgen damarlardaki pıhtılaştırıcı faktörlerin
etkisiyle yara kapanır.

1.4.4.2. Özgül (Spesifik) Bağışıklık

Vücudumuz bakteriler, virüsler veya yabancı maddelere karşı çok güç-
lü bağışıklık geliştirme yeteneğine sahiptir. Belirli hastalık etkenlerine
karşı B ve T lenfositleri tarafından sağlanan ve hatırlanma özelliğine
sahip bağışıklığa özgül (spesifik, kazanılmış) bağışıklık denir.

Bağışıklığın üçüncü hattını oluşturan ve sadece omurgalılarda gö-
rülen bu bağışıklık çeşidiyle, özgül organizmalara saldırıp onları yok
eden antikorlar ve lenfositler üretilir. Özgül bağışıklık, özgül olmayan
bağışıklıktan sonra harekete geçer ve daha yavaş gelişir.

Vücuda girmiş yabancı maddeler, reseptörler aracılığıyla tanınır. Her
lenfositin tek bir tipteki antijeni bağlayacak reseptörü vardır. Bu antijen
vücuda girdiğinde lenfosit reseptörü ile antijene bağlanır. Böylelikle
lenfosit aktifleşmiş olur. Aktifleşen lenfosit bölünerek aynı tip antije-
ne yanıt veren çok sayıda lenfosit oluşturur. Bu klonlanarak büyüme
yöntemiyle oluşan lenfositlerin bir kısmı antijene saldırırken diğerleri
antijenle tekrar karşılaşıncaya kadar bekler (bellek lenfositleri). Bu
bağışıklık türünde, vücuda girmiş bulunan organizmaları tanıyıp onlara
saldırarak yok eden, kemik iliğindeki kök hücrelerden gelişen akyuvar
tipleri olan B lenfositleri ve T lenfositleri bulunur. Kemik iliğinden, ti-
müs bezine geçen lenfositler burada olgunlaşarak T lenfositlerini oluş-
turur. Kemik iliğinde olgunlaşan lenfositler ise B lenfositlerini oluşturur.

Vücutta serbest dolaşan bakteri, virüs gibi antijenlere B lenfositleri
(plazma hücreleri) müdahale eder. Antijen, B lenfositin üzerindeki anti-
jen reseptörlerine bağlanınca B lenfosit aktifleşir.

Aktifleşen B lenfosit çoğalarak antijen için reseptörler taşıyan ve aynı
hücrelerden oluşan hücre klonu oluşturur. Oluşan hücre klonundan
bazı hücreler, aynı antijenle tekrar karşılaşıldığında hızlı tepki verebilen
uzun ömürlü hafıza (bellek) hücrelerine dönüşür. Hafıza hücreleri ya-
şam boyunca aynı antijenle tekrar karşılaşıldığında plazma hücrelerine
dönüşebilme yeteneğine sahiptir ve çok daha hızlı ve güçlü antikor
yanıtı oluşturur.

Diğer hücreler ise antijen için özgül antikorlar (immünoglobülin: Ig)
salgılayan kısa ömürlü plazma hücrelerine dönüşür. Her plazma hüc-
resinde saniyede 2000 antikor üretilir. Bu antikorlar, lenf sıvısına sal-
gılanarak kan dolaşımına taşınır. B lenfositlerinin bu süreci humoral
(sıvısal) bağışıklık olarak adlandırılır.

Antikorlar, antijenlere değişik yollarla müdahale edebilir. Örneğin bazı
durumlarda bakteriler topak oluşturacak şekilde birbirlerine bağla-
nır. Bazı durumlarda ise çözünebilen antijenle antikorun oluşturduğu
kompleks çöktürülür ya da antijen virüs kökenli ise virüs antikorlarla
örtülür. Bu işlemler tümüyle fagositozu kolaylaştırır. Ayrıca antikorlar
hücresel saldırganın parçalanmasını sağlayabilir. Bu olay lizis adını alır.

161