Page 74 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite
P. 74
Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf
1.6. Üriner Sistem
Canlıların ortak özelliklerinden biri de boşaltımdır. Hücrede metabolik
faaliyetler sonucunda oluşan ürünler farklı amaçlar için kullanılmak-
Bilgi Notu
tadır. Üretim ve tüketim aşamalarında açığa çıkan atıkların bir kısmı
Üre: Karaciğerde amonyağa karbon- değişime uğratılarak (geri dönüşüm) canlıda tekrar tekrar kullanılırken
dioksit katılımıyla sentezlenen azotlu
organik bir bileşiktir. Memelilerin bir kısmı ise kısa sürede uzaklaştırılması gereken atıklardır. Bunlara
ve kurbağaların ana azotlu atığıdır. metabolizma atıkları denir. Hücre ve organizma düzeyinde madde
Amonyağa göre daha az zararlı oldu- konsantrasyonunun sabit tutulması, boşaltım yoluyla gerçekleştirilir.
ğu, suda yüksek oranda çözünebildiği Boşaltım, hücrelerin ve organizmanın canlılığını devam ettirebilmesi
için vücuttan az su ile birlikte atılır. ve homeostazinin devamlılığının sağlanması için önemlidir. Boşaltım
denince ilk akla gelen metabolizma atıkları su, CO , amonyak (NH ),
2 3
üre [CO(NH ) ] ve ürik asittir (C H N O ). Su; akciğerler, böbrekler ve
2 2 5 4 4 3
Bilgi Notu deri yoluyla dışarıya verilir. Amonyak, üre ve ürik asidin oluşması için
Katabolik reaksiyonlar: Hayvan- vücutta azotlu bileşiklerin katabolik reaksiyonlara uğraması gerekir.
sal hücrelerin dış ortamdan aldıkları Oluşan bu ürünlerden amonyağın, vücuttan atılabilmesi için çok fazla
küçük moleküllerden kendi yapıların- suya ihtiyaç duyulur. Vücudun su kaybetmesi, homeostatik dengenin
da kullanabilecekleri yeni molekül- bozulmasına sebep olacağından amonyağın büyük bir kısmı kara-
ler sentezlemesi olayına anabolizma ciğerde üre ve biraz da ürik aside çevrilerek vücuttan atılır. İnsanda
denir. Anabolizma sonucu meydana
gelen maddelerin sindirim ve solunum amonyağın bir kısmı, tuzların fazlası, su ve ilaç gibi maddeler, ana
tepkimeleriyle yıkılmasına kataboliz- azotlu atık olan üre, idrar şeklinde böbreklerden atılır.
ma denir. Canlılarda azotlu boşaltım ürünlerinin zehirlilik oranı çoktan aza doğ-
ru; amonyak, üre, ürik asit şeklindedir. Bu atıkların vücuttan uzaklaş-
UYARI ! tırılması için gerekli olan su miktarı çoktan aza amonyak, üre ve ürik
asit şeklindedir. İnsanlarda azotlu atıkların üreye çevrilerek vücuttan
uzaklaştırılması, su kaybını engelleyici bir adaptasyona örnektir.
İnsanda üriner sistem, boşaltım sistemi olarak da adlandırılır. Üriner
sistem böbrekler, idrar boşaltım kanalı (üreter), idrar kesesi (mesa-
ne) ve üretradan meydana gelir. Bu sistem; kan hacmi ve basıncının,
kan plazmasındaki mineral ve iyonların yoğunluğunun, kanın pH’sinin
ayarlanmasında rol oynar. Ayrıca azotlu atıkların vücuttan uzaklaştırıl-
masını ve alyuvar yapımını sağlar (Görsel 1.105).
Böbrek
üstü bezi
Böbrek
zarı
Kabuk
Havuzcuk bölgesi
(Korteks)
Böbrek Öz
atardamarı bölgesi
Böbrek
toplardamarı
Malpigi
Üreter piramitleri
İdrar
kesesi
Üretra Nefron
Görsel 1.105: Üriner sistem organları
196
