Page 79 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite
P. 79
Bölüm 6 Üriner Sistem
UYARI ! Glomerulusta gerçekleşen süzülme, atardamarların kan basıncı kul-
lanılarak gerçekleştiğinden ATP harcanmaz. Süzülme ile kan prote-
inleri (albümin, globülin, fibrinojen vb.), kan hücreleri (alyuvar, akyu-
var, trombositler) ve yağ molekülleri Bowman kapsülüne geçemez.
İdrar süzülme hızı, glomerulustaki kan basıncı dışında Bowman kap-
sülü hidrostatik basıncından da etkilenir. Hidrostatik basınç Bowman
kapsülünden glomerulus kılcallarına doğru sıvı itilmesini sağlayan sıvı
basıncıdır. Bowman kapsülünde hidrostatik basınç artışı süzülmeyi
azaltırken basıncın azalması süzülmeyi hızlandırır. İdrar yollarında tı-
kanma ile sonuçlanan bazı patolojik durumlarda Bowman kapsülü ba-
sıncı artarak süzülmenin azalmasına neden olur. Bu duruma, kalsiyum
veya ürik asidin çökelmesi sonucu oluşan taşların idrar kanalını tıkayıp
Bowman kapsülü basıncını arttırması örnek verilebilir. Tedavi edilmez-
se süzülmeyi azaltarak böbreğe zarar verebilir.
UYARI ! Süzülme hızı; kan basıncı, adrenalin ve tiroksin hormonlarının sal-
gılanması, kanın yoğunluğunun yanında ortam sıcaklığı gibi faktör-
lerden etkilenir. Örneğin soğuk havalarda daralan kılcal damarlarda
kan basıncı arttığından süzülme hızlanır ve oluşturulan idrar miktarı
artar.
Geri Emilme
Bowman kapsülüne süzülmüş sıvı içerisinde zararlı maddelerin yanın-
da vücut için yararlı birçok madde (su, glikoz, amino asit, vb.) geçer.
Bu yararlı maddelerin hepsinin doğruca böbreklerden idrarla atılması
canlıda homeostaziyi olumsuz etkileyecek, hatta yararlı maddelerin
pek çoğunun atılmasından kaynaklanan ölüme sebebiyet verebile-
cektir. Bu nedenle yararlı maddeler, vücudun ihtiyacını karşılamak için
aktif taşıma veya pasif taşımayla nefron kanalında bulunan epitel hüc-
reler tarafından geri emilir. Buradan boşaltım tüplerini saran kılcallara
geçer. Geri emilme nefrondan kana doğrudur. Tüpün içinden akan sıvı
ile tüpleri saran kılcalların içinden akan kanın akış yönü birbirine ters-
tir. Bu durum geri emilimi arttırıcı yönde etki eder.
Böbrek tüplerinde geri emilim, sırasıyla şu şekilde gerçekleşir:
a) Proksimal tüpte geri emilim: Böbreğin korteks tabakasında bu-
lunan proksimal tüpten, süzüntüdeki su, sodyum klorür (NaCl),
-
+
bikarbonat (HCO ) ve potasyumun (K ) bir kısmı, glikoz ve amino
3
asitlerin tamamı geri emilir. Geri emilen bikarbonat sayesinde vücut
+
sıvılarının pH dengesi korunur. Glikoz, amino asit ve Na aktif taşı-
+
-
mayla; HCO ve K difüzyonla, H O ozmozla geri emilir. Proksimal
3 2
tüpte gerçekleşen tüm bu geri emilime rağmen burada bulunan
sıvının toplam ozmolaritesi (toplam çözünmüş madde konsantras-
yonu) değişmez. Proksimal tüpte sodyum geri emilimi fazla olduğu
hâlde, suya geçirgenliğinin de fazla olması ve suyun sodyumla bir-
likte geri emilmesi sayesinde sodyum konsantrasyonu sabit kalır.
Bikarbonat iyonları, glikoz ve amino asitler suya oranla daha fazla
Bilgi Notu
geri emildiğinden bu maddelerin konsantrasyonları, proksimal tüp
boyunca azalır. Kreatinin gibi aktif olarak geri emilemeyen madde- Kreatinin: Kasların enerji metabo-
lerin konsantrasyonları proksimal tüp boyunca artar. Süzüntünün lizmasında rol oynayan, yüksek ener-
hacmi azalır fakat toplam ozmolaritesi değişmez. jili fosfat bileşiklerinden olan kreatin
fosfatın parçalanması sonucu ortaya
çıkan azotlu bir atıktır. Bu molekül
b) Henle kulpunun inen kolunda geri emilim: Suyun geri emilimi bu- böbreklerden atıldığı için böbrek ra-
rada devam eder. Henle kulpunun etrafındaki doku sıvısının ozmo- hatsızlıklarının tespitinde kullanılan
tik basıncı yüksek olduğundan buradan doku sıvısına ozmozla su en önemli analiz parametresidir.
geçer.
201
