Page 22 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 1. Ünite

1. Genden Proteine Genden Proteine 1.
Ünite Ünite

2.2. Protein Sentezi
DNA’daki bilgi kullanılarak ribozomlarda protein üretilmesine protein sentezi denir. Protein sentezi tüm hücre-
lerde gerçekleşir. Protein sentezi, ökaryot hücrelerde çekirdekte başlayıp sitoplazmada devam eder. Prokaryot hücre-
lerde ise protein sentezi çekirdek zarı olmadığından sitoplazmada başlar ve yine burada biter. Protein sentezi iki ana
basamakta gerçekleşir.
• DNA’daki şifreye uygun olarak mRNA sentezinin gerçekleştiği transkripsiyon (yazılma) evresi,
• mRNA’daki şifreye uygun olarak polipeptidin sentezlendiği translasyon (okuma) evresidir.

Transkripsiyon
DNA’dan RNA polimeraz ile mRNA sentezine transkripsiyon (yazılma) denir. Transkripsiyon sırasında ilgili
genin protein sentezi için gerekli şifreyi taşıyan kısmının ikili sarmal yapısı, RNA polimeraz tarafından kısmi olarak
çözülür. DNA’nın iki ipliğinden RNA sentezi için şifre veren ipliğe kalıp iplik (karşı anlamlı iplik), karşısındaki
şifre vermeyen ipliğe de anlamlı iplik denir. Kalıp iplikteki nükleotitlerin her birinin karşısına mRNA sentezi için
uygun nükleotit gelir. DNA’dan mRNA üretilirken replikasyondaki nükleotit eşleşmelerinden farklı olarak mRNA’da
timin nükleotidi yerine urasil nükleotidi gelir. Protein sentezi daima AUG kodonu ile başlar. mRNA sentezlendikten
sonra çekirdek zarındaki porlardan sitoplazmaya geçerek ribozomun küçük alt birimine bağlanır (Görsel 1.42).

Anlamlı iplik

RNA RNA
polimeraz nükleotitleri

T S S A A
3' S A T T U 5'
G A A T 3' U G G S

S S A U S S A A S S A
5' A A A 3'
A G T G G T T
U
G
U
A Transkripsiyon yönü
5'
Kalıp iplik

Sentezlenen RNA

Görsel 1.42: Transkripsiyon

Translasyon
mRNA’nın çekirdekten sitoplazmaya geçerek ribozomun küçük alt birimine bağlanmasıyla translasyon başlar.
mRNA’daki AUG’ye (başlatma kodonu) karşılık gelen UAS antikodonuna sahip tRNA, ATP ve enzimlerle aktifleşip
metiyonin amino asidini kendine bağlayarak ribozoma getirir. Metiyonin ribozoma getirildikten sonra ribozomun küçük
alt birimi ribozomun büyük alt birimine bağlanır ve protein sentezi başlar (Görsel 1.43).

BİLİYOR MUSUNUZ?

Ribozomda tRNA’lar üç bölgede bulunur. Bu bölgelerden birincisi tRNA’nın ribozoma girdiği,
ikincisi amino asitlerin birbirine bağlandığı, üçüncüsü ise amino asidi bırakan tRNA’nın ribozomu
terk ettiği bölgedir.

34