Page 26 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 1. Ünite

1. Genden Proteine Genden Proteine 1.
Ünite Ünite

2.4. Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji Uygulamaları

a) Gen Teknolojileri
Biyolojideki hızlı gelişim, gen teknolojisi ve genetik mühendisliğindeki biyoteknolojik çalışmaları hızlandırmış-
tır. Canlılar üzerinde uygulanan gen teknolojileri, hayatın birçok alanında yeni ufuklar açmıştır. Genetik çalışmalar
yapılırken bilgisayar teknolojisinin de kullanılması, gelişimdeki hızı bir kat daha artırmıştır.
Önemli genetik mühendisliği çalışmalarından biri, genom projeleridir. Bu projelerde biyolojik araştırmalarda
önemi olan maya, meyve sineği, fare vb. diğer canlı türlerinin genom haritalarının çıkarılması amaçlanmıştır. 1990
yılında ise insan genomunun haritalanması amacıyla “İnsan Genom Projesi” başlatılmıştır. 13 yıl süren proje sonu-
cunda insan genomunu oluşturan baz çiftlerinin DNA dizilimi çıkarılmıştır. İnsan Genom Projesi ve karşılaştırmalı
genomik çalışmalar, diğer organizmalarla çok sayıda ortak genimiz olduğunu göstermiştir. Örneğin insan genlerinin
yaklaşık %50’si Drosophila melanogaster [Drosofila melanogaster (sirke sineği)] (Görsel 1.48) ile %90’ı ise farelerle
ortaktır. İnsanlar üzerinde deney yapmak mümkün olmadığından
bilim insanları, deneylerinde model organizmaları kullanmakta-
dır. İnsanlarda görülen bazı hastalıklar aynı zamanda model orga-
nizmalarda da görülür. Bu sebeple ilaçların etkinlik ve güvenilir-
liğini saptamak, hastalık genlerini tanımlamak gibi çalışmalarda
model organizmalar kullanılmaktadır.
Model organizmalar, bilim insanlarının üzerinde çalışılma-
sı zor olan diğer türler hakkında bilgi edinmek için kullandıkları
canlılardır. Genetik çalışmalarda kullanılacak iyi bir model orga-
nizma; kolay büyüyebilmeli, kısa sürede nesil verebilmeli, birçok
yavru üretebilmeli, kolayca mutasyona uğratılabilmeli ve çapraz- Görsel 1.48: Sirke sineği
lanabilmelidir. Model organizmaları, laboratuvar ortamında üret-
mek ve bunların üretimlerini devam ettirmek düşük maliyetli ve
kolaydır. Yıllar boyunca model organizmalar hakkında çok fazla
bilgi edinilmiş olması, bu organizmaların bilimsel çalışmalarda
kullanılmasını cazip hâle getirmiştir. Bir model organizma örneği
olan Drosophila melanogaster, insanda bulunan çeşitli hastalık
genlerini taşır. Bundan dolayı Drosophila melanogasteri kulla-
narak insan genlerinin fonksiyonu hakkında bilgi edinilebilir. Bu
bilgiler ışığında pankreas kanseri, prostat kanseri, lösemi ve di-
ğer bazı hastalıklarla ilgili çalışmalar yapılabilir. Başka bir model Görsel 1.49: Maya mantarı
organizma örneği olan Saccharomyces cerevisiae [Sakhoromi-
ses serevise (maya mantarı)] (Görsel 1.49) ise insana ait hasta-
lık genlerinin benzerlerini taşımasından dolayı yeni ilaçların de-
nenmesinde kullanılır. Danio rerio [Danio reyro (zebra balığı)]
(Görsel 1.50) model organizması da insana ait birçok hastalık ve
gelişim genlerini taşır. Bundan dolayı Alzheimer, kanser ve kalp
hastalıklarının tedavisi için geliştirilen yeni ilaçların denenmesinde
kullanılır.

Görsel 1.50: Zebra balığı

38