Page 21 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 3.Ünite

3. Bitki Biyolojisi Bitki Biyolojisi 3.
Ünite Ünite

Yapılan deneylerden de anlaşılacağı gibi bir bitkinin gövdesine tek yönden ışık verilecek olursa oksin hormonu
doğrudan ışık almayan kısımda toplanır. Bu nedenle doğrudan ışık almayan bitki kısmında büyüme, ışık alan kısımdan
daha fazla olur. Bitkinin ışığa yönelmesi bu asimetrik büyümenin bir sonucudur.
Kök, gövde ve tomurcuk gibi bitki organları değişik oksin yoğunluklarında büyüme gösterir. Düşük oksin yoğun-
luklarında hızlı bir büyüme, yüksek oksin yoğunluğunda büyümede gerileme meydana gelir.
Fazla salgılandığında büyümeyi durdurur. Az salgılandığında ise yapraklarda dökülme görülür. Sentetik olarak
üretilen bazı çeşitleri yabani ot mücadelesinde kullanılır.

Giberellin Hormonu
Japon bilim insanı Eiichi Kurosawa (Eiçhi Kürosava), Gibberella (Giberella) cinsi bir mantarın giberellin adı veri-
len bir kimyasal salgıladığını ve bu kimyasalın bitkilerde aşırı gövde uzamasına neden olduğunu tespit etmiştir. Daha
sonra bu maddenin bitkiler tarafından da üretildiği ve 100’den fazla çeşidinin olduğu bulunmuştur. Giberellinler esas
olarak köklerde, genç yapraklarda ve bitkilerin embriyolarında üretilir. Tohumun çimlenmesini uyarır. Giberellin hem
yapraklarda hem de gövdelerde büyümeyi uyarır. Ancak kök büyümesi üzerinde etkisi çok azdır. Gövdelerde hücre
uzamasını ve hücre bölünmesini uyarır. Bazı bitkilerde çiçeklenmeyi uyarır. Oksin hormonu ile birlikte bitkide meyve
oluşturulmasında görev yapar.

Sitokinin Hormonu
Sitokinezi (sitoplazma bölünmesi) ya da hücre bölünmesini uyarması nedeni ile bu hormonlara sitokinin adı verilir.
Bu hormon; çoğunlukla köklerde üretilir. Kökte üretilen sitokininler, bitkinin ksilem öz suyunda yukarıya taşınarak hedef
dokulara ulaşır. Klorofil sentezini uyarır. Büyüme ve tohum oluşumunu kontrol eder. Hücre döngüsünün düzenlenme-
sinde görev yapar. Oksin ile birlikte hücre bölünmesini ve farklılaşmayı uyarır. Sitokininler, gövdedeki yanal tomurcuk-
lardan yan dal oluşumunu ve bitkinin dallanmasını sağlar. Yaprakların yaşlanmasını geciktirir. Büyüme ortamında oksin
ve sitokinin hormonları uygun miktarlarda olduğunda bitki hücreleri, hızlı bir şekilde bölünmeye başlar. Oksin hormonu
fazla, sitokinin hormonu az olduğunda bitkinin kök gelişiminin fazla olduğu gözlenmiştir. Sitokinin hormonunun fazla,
oksin hormonunun az olduğu durumlarda ise sürgün sisteminin fazla ve kök gelişiminin az olduğu gözlemlenmiştir.

Absisik Asit (ABA) Hormonu
Absisik asit büyümeyi engelleyici en önemli hormondur. Yapraklar, gövdeler, kökler, tohumlar ve yeşil meyvelerde
üretilir. Diğer hormonlardan farklı olarak bitkinin çevreden gelen etkilere tepki oluşturmasına yardım eder. Örneğin
kuraklık durumunda ani olarak ortaya çıkan susuzluğa karşı solan yapraklarda birikir ve stomaların kapanmasını sağlar.
Bu durum terlemeyi azaltır, bitkinin susuzluğa tepki göstermesini sağlar. Su kaybını engellemek için stomaların kapan-
masında görev alır.
Absisik asit genellikle olgun yapraklarda sentezlenir. Gelişim döneminin sonuna doğru miktarı, diğer hormonlara
oranla daha fazla artar. Bu durum, meristem doku hücrelerinde bölünmenin durmasına ve tomurcukların kın ile çevril-
mesine neden olur. Tomurcuk kını, olumsuz çevre etkilerine karşı meristem
hücrelerini korur. Tohumlarda uyku hâlinin (dormansi) devam etmesini de
sağlar. Böylece, uygun olmayan koşullarda tohumun çimlenmesi engellen-
miş olur. Uygun koşullarda tohumda absisik asit miktarı azalır ve giberellin
miktarı artarak tohumun çimlenmesi sağlanır.

Etilen Hormonu
Etilen, bitki hücrelerinden gaz hâlinde üretilen bir hormondur. En fazla
yaşlı dokularda, olgun meyve ve yapraklarda bulunur. Sadece üretildiği bit-
kiyi değil, diğer bitkileri de etkiler. Meyve olgunlaşması sırasında da üretilir
ve olgun meyvelerdeki etilen diğerlerinin de olgunlaşmasını sağlar (Görsel
3.39). Bitkilerde kuraklık, mekanik basınç ve enfeksiyon gibi streslere karşı
yanıt olarak üretirler. Yaprak sararması ve yaprak dökümünü uyarır. Kök
büyümesini engeller. Meyvelerde nişastanın şekere dönüşmesini sağlar. Görsel 3.39: Etilen salgılandıkça meyveler
olgunlaşır.

131