Page 35 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 3.Ünite

3. Bitki Biyolojisi Bitki Biyolojisi 3.
Ünite Ünite

Stoma ve Açılıp Kapanma Mekanizması
Bitkilerde terlemenin kontrolü ve gaz alışverişi ise çoğunlukla yap-
rakların yüzeyinde bulunan stoma ile sağlanır (Görsel 3.62). Bitkilerin
yaşadığı ortam şartlarına göre stomaların yapraktaki yerleri ve sayıları Kapalı stoma
değişiklik gösterir (Görsel 3.63). Örneğin kurak bölge bitkilerinde sto-
ma, yaprak alt yüzeyinde az sayıda ve epidermisin içinde gömülü hâl-
dedir. Nemli bölgelerde yaşayan bitkilerde ise stoma, yaprağın üst yü- Açık stoma
zeyinde fazla sayıda ve epidermisten dışarı doğru uzanmış şekildedir.
Stoma, epidermis hücrelerinden özelleşmiş iki adet bekçi hücrelerinden
oluşmuştur. Bu hücreler stomanın açılıp kapanmasını sağlar. Bekçi hüc-
releri, kloroplast bulundurur. Bekçi hücrelerinin etrafında komşu epider- Görsel 3.62: Kapalı ve açık stomalar (x400)
mis hücreleri vardır. Stoma
Bekçi hücrelerinin birbirine bakan bölümündeki çeperleri kalın-
ken komşu epidermis hücrelerine bakan çeperleri incedir. Çeperler
arasındaki bu kalınlık farkı stomaların açılıp kapanmasında önemli
rol oynar. Bekçi hücreleri yeterli ışık varlığında fotosentez yapar.
Fotosentez sonucu oluşan besin maddeleri bekçi hücrelerinin ozmo-
+
tik basıncını artırır. Komşu hücrelerden bekçi hücrelere K iyonu
girişi olur. Fotosentez ürünleri ve K iyonu derişimindeki artışla
+
bekçi hücreleri içerisindeki osmotik basınç artar. Komşu hücreler- Görsel 3.63: Lohusa otu bitkisinin
den bekçi hücrelere osmozla su geçer. Bekçi hücrelere suyun girişi yaprak kesitinde epidermise gömülmüş stoma
turgor basıncını artırır. Turgor basıncının artması, bekçi hücrelerinde (x400)
dışa bakan ince çeperleri kalın çeperlere göre daha çok esneterek iter ve bekçi hücrelerinin arasındaki açıklık genişler.
Böylece stoma açılmış olur.
Stomanın kapanması açılmasının tersine işleyen olaylar ile gerçekleşir. Karanlıkta bekçi hücrelerinde fotosentez
durur ve K iyonları komşu hücrelere geçer. Bekçi hücrelerinin ozmotik basıncı düşer ve komşu hücrelere su geçişi
+
gerçekleşir. Turgor basıncı düşen bekçi hücreleri arasındaki boşluk kapanır. Bu mekanizmanın dışında stoma hava
boşluklarında CO ’nin azalması ile stoma açılır. CO ’nin azalması mezofil tabakasındaki hücrelerde fotosentezin baş-
2
2
laması ile gerçekleşir (Görsel 3.64).
Çeşitli çevresel etmenlerin etkisiyle de stoma kapanabilir. Suyun azlığının yarattığı etki bekçi hücrelerde absisik
asit üretilmesini sağlar. Absisik asitin üretimi, asitliğin artmasını ve stomanın kapanmasını sağlar. Sıcaklığın artma-
sıyla birlikte mezofil tabakasındaki hücrelerin solunum hızı da artar. Solunumda açığa çıkan karbondioksit, yapraktaki
hava boşluklarında birikir. Hava boşluklarındaki CO konsantrasyonunun artması, stomaların gündüzleri dahi kısa
2
süreli kapalı kalmasını sağlar.

İnce hücre duvarı
Kalın hücre duvarı
Epidermis hücresi
Koful
Stoma açıklığı

Çekirdek
Kloroplast
Bekçi hücre
Bekçi hücre
Açık Stoma Kapalı Stoma

Görsel 3.64: Stomanın açık ve kapalı hâli

145