Page 82 - Fen Lisesi Fizik 11 | 2.Ünite

2. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

2.4.9. Öz-İndüksiyon Akımı

Şekil 2.71’deki anahtarı açık devrede üreteç, bobin ve anahtardan oluşan devrenin anahtarı kapatılarak
geçmesi sağlanan elektrik akımı, bobinin çevresinde manyetik alan oluşturur. Akımın sıfırdan başlayarak
maksimum değerine ulaşması, manyetik alanın da sıfırdan başlayarak maksimum değerine ulaşmasını
sağlar. Böylelikle bobin sarımlarında anlık bir manyetik akı değişimi meydana gelir.

+−

Şekil 2.71: Üreteç ve bobin-
den oluşan anahtarı açık devre
Anlık akı değişimi ile bobin sarımlarında oluşan akıma öz-indüksiyon akımı denir.

Şekilde 2.72’deki devre reosta, 1 yönünde çekildiğinde devrenin direnci artacağından devreden geçen
elektrik akımı azalır. Bu durumda öz-indüksiyon akımı devre akımı ile aynı yönde olur. Reosta, 2 yönünde
çekildiğinde devrenin direnci azalacağından devre akımı artar. Öz-indüksiyon akımı devre akımına zıt
yönde olur.

B B

2 1
+ −
I
R
Şekil 2.72: Reosta, üreteç ve bobinden
oluşan devre

Örnek: Bobin, reosta ve üreteç ile kurulan devrede
B
I. Reosta (+) yönünde çekilirse öz-indüksiyon akımı B
1 yönünde oluşur.
II. Reosta (−) yönünde çekilirse öz-indüksiyon akımı
1
2 yönünde oluşur.
III. Reosta (+) yönünde çekilirse öz-indüksiyon akımı 2 − +
2 yönünde oluşur. + −
ifadelerinden hangisi doğrudur?
R

Çözüm: Öz-indüksiyon akımının yönü devre akımı azalırsa devre akımı ile aynı yönde, devre akımı
artarsa devre akımına zıt yönde olur. Reosta (+) yönünde çekildiğinde direnç artacağından devre
akımı azalacak, öz-indüksiyon akımı devre akımı ile 1 yönünde oluşmaktadır. Reosta (−) yönünde çe-
kildiğinde direnç azalacağından devre akımı artacak, öz-indüksiyon akımı devre akımı ile ters yönde
olacağından öz-indüksiyon akımı 2 yönünde oluşmaktadır. Bu durumda I. ve II. ifade doğru, III. ifade
yanlış olmaktadır.

290