Page 95 - Fen Lisesi Fizik 11 | 2.Ünite

2. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

• Sağladığınız değerlere karşılık meydana gelen değişimi tablodaki ilgili bölüme not ediniz.

“Elektromıknatıs” “Sarımı Ayarla”
Gerilim (v) Değişimler
Sarımlar Sarımlar

Sonuçlandırma
1. Lamba hangi akım kaynağı ile ışık vermektedir?
2. Lambanın ışık vermesini sağlayan büyüklük nedir?
3. Bobinler üzerinden geçen akım şiddetini sağlayan büyüklük nedir?
4. Lamba üzerindeki ışık şiddetini artıran ya da azaltan büyüklük nedir?

Transformatörlerde, birinci bobindeki alternatif gerilim, birinci bobin üzerinde alternatif akım oluşturur. Bu
da birinci bobin içerisinde yönü ve şiddeti sürekli değişen bir manyetik alan meydana getirir. Bobinlerin
sarılı olduğu demir gibi ferromanyetik malzemeler, değişen manyetik alanı ikinci bobine iletir. İkinci bobin
içerisinde değişen manyetik alan, ikinci sarım üzerinde giriş gerilimi ile aynı frekansta alternatif gerilim ve
akım oluşturur. Böylelikle enerji, istenen ölçülere oldukça yakın değerde taşınır. Transformatördeki primer
ve sekonder arasındaki enerji transferi, sarımlarının üzerindeki enerjiye bağlıdır. Primer sarımın sağladığı
enerji miktarı sekonder sarımın aldığı enerjiye eşitse burada ideal bir transformatör söz konusudur. İdeal
olmayan transformatörlerde ise sarımlardaki dirençten dolayı oluşan ısınmadan kaynaklı enerji kayıpları
olur. Tablo 2.12’de transformatörün görünür güçlerine göre ortalama verimleri verilmiştir.

Tablo 2.12: Transformatörün Güçlerine Göre Ortalama Verimleri

Çıkış Gücü 1 5 10 20 50 100 200 500 1000
Ortalama Verim 92 95,3 95,8 96,2 96,7 97,3 97,7 98,1 98,5

Tablo incelendiğinde transformatörün gücü büyüdükçe ortalama veriminin de arttığı sonucuna varılır.

2.6.2. Transformatörlerin Kullanım Amaçları

Elektrik santralleri, kullanılan yakıta yakın yerlerde tesis edildikleri için çoğu zaman tüketim merkezlerine
uzakta bulunur. Bu sebepten elektrik enerjisinin üretildiği yerden uzak bölgelere iletilebilmesi gerekmek-
tedir. Elektrik üretim santrallerinde elde edilen alternatif akımın uzak bölgelere taşınması için kullanılan
iletken tellerde dirençlerinden dolayı enerji kaybı olur. Bu sebeple elektrik enerjisinin iletimi için kullanılan
malzemelerde gerilimin yüksek, akımın düşük olması gerekmektedir. Santrallerde üretilen alternatif akı-
mın gerilim değeri (0,4), (3,3), (6,3), (10,6), (13), (14,7), (15,8) ve (35) kV’tur. Bu düşük değerdeki geri-
limlerin uzak yerlerdeki tüketim merkezlerine iletilmesi için yükseltilmesi gerekir. Alternatif akımın gerilim
değerinin yükseltilmesi transformatörlerle yapılmaktadır. Bu gerilim değerlerinin tüketim merkezlerinde
kullanma gerilimi olarak 220 voltluk alçak gerilim değerine düşürülmesi transformatörlerle sağlanmaktadır.
Elektrik enerjisinin iletilmesi ve dağıtılması için gerilim değerlerinin değiştirilmesinde transformatörlerin
önemi büyüktür. Transformatörler gerilimi yükseltmek için kullanıldıkları gibi düşürmek için de kullanılır.
Santral çıkışında yükseltici, tüketim merkezlerinde ise düşürücü olarak kullanılır.

303