Page 12 - Fen Lisesi Fizik 9 | 3. Ünite

3� 1� 4� Ortalama Hız

X Bir hareketlinin konum zaman grafiğinde seçilen, iki andaki konum de-
ğerlerini birleştiren doğrunun eğimi ortalama hızı verir. Konum zaman

grafiği Şekil 3.7’de verilen hareketlinin (0-t ) zaman aralığındaki hızı v 1
1
X 2 , (t -t ) zaman aralığındaki hızı v 2 , (0-t ) zaman aralığındaki ortalama
1 2 2
X 1 b hızı v ort ’tur. Bu hızlar sırasıyla a, b ve i açılarının eğim değerlerine göre
v > v ort > v 2 olacaktır.
1
Ortalama hızın hesaplanması için
i
a yapılan işlem, hareket boyunca yapı-
t t t lan toplam yer değiştirmenin geçen
1 2
Şekil 3�7: Hızı değişen aracın X-t grafiği zamana oranıdır.

Yukarıda bahsedilen yer değiştirmenin yapıldığı zamandaki alınan yol
dikkate alınırsa ortalama sürat ve anlık sürat değerlerine ulaşılır.

Hareket hâlindeki otomobilin sürat göstergesinde okunan değer anlık
süratin büyüklüğüdür (Görsel 3.7).
Görsel 3�7: Sürat göstergesi

Günlük hayatta hızın büyüklüğü, ortalaması vb. durumlar trafik akışı ve güvenliği için önemlidir. Trafikteki
akışın güvenli, hızlı ve düşük yakıt maliyetiyle gerçekleşmesi için kullanımı gittikçe yaygınlaşan yeşil dalga
sistemi kullanılmaktadır. Bu sistem trafiğin yoğun olduğu yerlerde birbirini takip eden sinyalize kavşaklar-
daki kırmızı ışıklara yakalanmadan geçebilmeyi sağlar. Levhada bulunan hız değerine bağlı kalarak gidildi-
ğinde sinyalize kavşaklardaki ışıklar yeşile döner (Şekil 3.8). Yeşil dalga sistemi ülkemizde de kullanılmaya
başlamıştır.

Kırmızıdan yeşile
Aracın birinci geçme süresi t 2
ışıktan ikinci ışığa olsun
gelme süresi t 1
olsun

t = t olur ise araç kırmızı
2
1
ışığa takılmadan yoluna
devam edecektir.

1. Trafik lambası 2. Trafik lambası
Şekil 3�8: Yeşil dalga sistemi

Soru: X-t grafiği şekildeki gibi olan aracın (0-4) s aralığındaki X (m)
hızı v 1 , (4-16) s aralığındaki hızı v 2 , (0-16) s aralığındaki
ortalama hızı olan v ort değerlerini bulunuz. 30
24

Cevap:

30 0- X (m)
v 1 = 40- = 7,5m/s 0 4 t (s)
24 30- 30 16
v 2 = 16 4- =- 0,5m/s 24 b

(Sonucun "-" çıkması hareketlinin 4.s de
yön değiştirdiğini ifade eder)
a
i
24 0-
= = 1,5m/s 0 4 16 t (s)
v ort 16 0-

66