Page 15 - Fen Lisesi Fizik 9 | 3. Ünite

ÇALIŞMA KÖŞESİ 3

Gözlemcinin hareketi, gözlemlediği nesnenin hızıyla ilgili farklı yargılar üretmesine neden olmaktadır.
Mesela “yere göre hız” denildiğinde kastedilen, Dünya'yı durgunmuş gibi kabul ederek yapılan hız
gözlemidir. Hız için göreceli olma durumu, gözlemcinin yaptığı hareketin yapılan gözlemi etkilemesi
nedeniyledir. Dolayısıyla referans alınan gözlemciye göre gözlenenin hareket yönü ve hız büyüklüğü
değişir.

Bu durumla ilgili aşağıda hareketin göreceli olması ile açıklanabilen bazı durumlar verilmiştir. Belirti-
len durumlarda seçilen referans noktasını değiştirerek bu referans noktasına göre göreceli durumu
açıklayınız.

1. Kuzeye doğru gitmekte olan bir aracın sürücüsü, aynı hızla doğuya gitmekte olan bir aracı güney
doğuya gidiyor görür.

2. Hareketli bir trende bulunan bir kişi istasyonda duran bir kişiye baktığında onu geriye gidiyormuş
gibi görür.

3� 2� Kuvvet

Temas (dokunarak) ile kuvvet uygulamanın yanında hiç temas olmadan uzaktan
kuvvet uygulamak da mümkündür. Bu yönüyle kuvvetler temas gerektirmeyen
(alan) kuvvetleri ve temas gerektiren kuvvetler olarak ikiye ayrılır. Temas kuvvetleri
maddelerin yan yana gelen moleküllerinin birbirine uyguladığı itme kuvvetleri ne-
deniyle oluşur. Örneğin titreşen gaz moleküllerinin kabın iç yüzeyine uyguladığı ba-
sınç kuvveti, tekneyi su yüzeyinde tutan kaldırma kuvveti masa üzerindeki kitaplara
masanın uyguladığı tepki kuvveti temas gerektiren kuvvetlerdir. İki cismin birbirine
dokunmadan etkileşmesine mıknatısın bir toplu iğneyi çekmesi, serbest bırakılan bir
cismin yere düşmesi, yüklü iki cismin birbirini çekmesi ya da itmesi temas gerektir-
meyen kuvvetler ile gerçekleşmektedir.

3� 2 � 1� Kuvvet Nedir?

Bir cismin şeklini, hareketinin doğrultusunu, yönünü ve hızını değiştirebilen etkiye
kuvvet denir. Kuvvettin cisimler üzerindeki bu etkisini, düz telin eğilmesi, süngerin
sıkıştırılması, bilardo topunun banttan doğrultu ve yön değiştirerek hareketini sür-
dürmesi gibi birçok olay örnek olarak verilebilir. Kuvvet, vektörel bir büyüklük olup F
ile gösterilir. Dinamometre ile ölçülür (Görsel 3.8). Kuvvetin SI birimi Newton’dır (N). Görsel 3�8: Dinamometre

ÇALIŞMA KÖŞESİ 4

Günlük hayatta birçok fiziksel olay temas gerektiren kuvvet içeriklidir. Kapı açmak, yazı yazmak gibi iş-
ler en az iki nesnenin teması sırasında birbirlerine uyguladıkları kuvvetler sayesinde yapılabilmektedir.
Buna karşılık saça sürtülen plastik bir kalemin küçük kâğıt parçalarını çekmesi için nesnelerin temas
etmesi gerekmez.

Sizlerde günlük hayatta karşılaştığınız temas gerektiren ve gerektirmeyen kuvvetler sonucu gerçekle-
şen olaylara üçer örnek veriniz.

69