Page 18 - Fen Lisesi Fizik 9 | 3. Ünite

Eylemsizlik, bir cismin hareketteki değişime karşı koyma eğilimidir. Bu yüzden durgun bir aracı harekete
geçirmek için de hareket eden bir cismi durdurmak için de kuvvet uygulamak gerekir. Eylemsizlik cismin
kütlesi ile doğru orantılıdır. İçinde bulunulan otomobil ileriye doğru hızlandığında oturulan koltuğa (geri)
doğru; frenleme yapıldığında cama (ileri) doğru hamle yapılmasının nedeni eylemsizliktir.

Sıvı dolu bir bardak veya tencereyi dikkatsiz bir biçimde sarsarak taşıdığımızda çalkalanıp dökülmesi, sıvının
eylemsizliği nedeniyledir. Oda içindeki durgun havayı hareket ettirerek yapay rüzgar oluşturmak için kulla-
nılan vantilatör durduktan sonra, rüzgarın kısa bir süre daha devam etmesi hava moleküllerinin eylemsizliği
nedeniyledir.

Demek ki eylemsizlik yalnızca katı hâldeki maddeler için değil maddenin tüm hâlleri için geçerlidir.

Hareket konusu ile ilgili İbn-i Sina’nın yaptığı çalışmalar yaşadığı
döneme göre oldukça ufuk açıcıdır. İbn-i Sina (MS 980-1037) El-Şifâ,
El-Necât, El-İşârât ve El-Tenbîhât adlı kitaplarında mekanik ile ilgili ken-
dinden sonra gelenlerin düşüncelerine yön verecek prensipler ortaya
koymuştur. Meyl-i kasri (zorunlu meyil) kavramı ile uygulanan kuvvet-
ler sayesinde cisimlerin doğal konumundan uzaklaştırabileceğini ve MERAKLISINA
meyl-i tabii (doğal meyil) kavramı ile de kuvvet ortadan kalktığında İbn-i Sina ve Yeni Mekaniğin Doğuşu
cismin doğal konumuna geri döneceğini ifade etmiştir. Ayrıca ortam konulu makale (Sayfa 69)
dirençsiz ise cismin hareketinin sürekli olacağını ifade ederek eylemsiz-
lik kavramını tanımlamıştır.

Dengelenmemiş kuvvetler etkisindeki cismin hareketi ivmelidir. Sür-
tünmesiz ortamda düşen cisimler, kalkış anındaki roket, yere çarpıp
zıplayan top dengelenmemiş kuvvetler etkisindedir.

3� 3� 2� Kuvvet, İvme ve Kütle Arasındaki İlişki

Newton’ın ikinci yasası (Dinamiğin temel prensibi): İkinci yasa cisim-
lerin üzerine etki eden F net kuvvetinin sıfır olmadığı durumu açıklar. Bu
yasaya göre bir cisme etki eden kuvvetlerin bileşkesi (F net ) sıfır değilse
cisim ivmeli hareket eder. Cismin ivmesi, cisme etki eden kuvvetlerin bi-
leşkesi (F net ) ile doğru, kütle ile ters orantılıdır. Bir cisme bir kuvvet (F 1 ) MERAKLISINA
uygulandığında ortaya ivme ( a 1 ) çıkar, aynı cisme farklı bir kuvvet ( F 2 ) Newton'ın hareket yasaları konulu
uygulandığında ortaya farklı bir ivme ( a 2 ) çıkar, bu işlem tekrarlandığın- simülasyon
da her defasında uygulanan kuvvete göre ivme ortaya çıkar. Uygulanan
kuvvetlerin ortaya çıkardığı ivmelere oranı sabittir (Şekil 3.12).

F 1 F 2 F 3
= = = sabit
a 1 a 2 a 3

Bu sabite kütle denir. Newton’ın 2. yasası F = m a$ ile ifade edilir. Bu dinamiğin temel yasası olarak bilinir.
Dinamiğin temel yasasının bir uygulama alanı da kütlesi bilinen cisimlerin ağırlıklarının hesaplanmasıdır.

F 1
m
F 2

F 3
a 1 ,, aa 2 3

Şekil 3�12: Bir cisme etkiyen farklı kuvvetlerin neden olduğu ivmeler

72