Page 35 - Fen Lisesi Kimya 10 | 2. Ünite

KARIŞIMLAR

6. Yoğunluk Farkı ile Ayırma
Bir maddenin birim hacminin kütlesine yoğunluk (özkütle) denir. Hete-
rojen karışımlar yoğunluk farkı ile bileşenlerine ayrılabilir. Katı-katı hetero-
jen karışım olan buğday-saman karışımı rüzgârlı bir havada savrulduğun-
da, yoğunluğu küçük olan saman rüzgârın etkisiyle buğdaydan daha uzak
bir noktaya savrulur. Böylece yoğunluk farkından yararlanılarak buğday
samandan ayrılır. Aynı şekilde pirinç, kabuğundan rüzgârda savrularak
ayrılır (Görsel 2.36).

Ayırma Hunisi ile Ayırma: Birbiri içerisinde çözünmeyen ve özkütleleri
farklı olan karışımların ayrıştırılmasında ayırma hunisi kullanılır (Gör-
sel 2.37). Ayırma hunisi ile sıvı-sıvı heterojen karışımlar bileşenlerine
ayrılır. Sıvı-sıvı heterojen karışım, ayırma hunisine konarak faz sınırının
oluşması için yeterli süre beklenirse daha yoğun olan sıvı ayırma huni-
sinin altında toplanır. Huninin alt kısmındaki musluk açılıp faz çizgisine
kadar akış sağlanarak sıvı toplama kabına alınır. Böylece özkütleleri
farklı olan sıvılar ayrılmış olur. Örneğin zeytinyağı-su karışımı heterojen
sıvı-sıvı karışımıdır. Bu karışım ayırma hunisine konulduğunda özküt-
lesi büyük olan su alt kısımda, yağ ise üst kısımda birikir.
Görsel 2.36: Pirinç savurma

Yüzdürme (Flotasyon): Katı-katı heterojen karışımlardaki bileşenlerden
birinin bir sıvı yardımıyla sıvı yüzeyine çıkartılarak ayrılmasına yüzdür-
me denir. Yüzdürme ile ayırma yapılabilmesi için bileşenlerin sıvıda çö-
zünmemesi, tepkimeye girmemesi ve bileşenlerden birinin özkütlesinin
sıvıdan büyük, diğerinin özkütlesinin sıvıdan küçük olması gerekir. Bu
işlemde bileşenlerden biri sıvı yüzeyinde yüzerken diğer bileşen dibe
çöker. Yüzeydeki madde ortamdan uzaklaştırılır. Böylece özkütlesi sıvı-
dan küçük olan madde yüzdürülerek karışımdan ayrılmış olur. Örneğin
kum-talaş karışımı suya atıldığında özkütlesi sudan küçük olan talaş
suyun yüzeyine çıkar, özkütlesi sudan büyük olan kum dibe çöker. Ça-
Görsel 2.37: Ayırma hunisi
murlu ıspanak suya atıldığında çamur dibe çöker ıspanak yüzer.
Yüzdürme ile ayırma yöntemi metalurjide cevherlerden metal elde
edilmesinde yaygın olarak kullanılır. Metalurjide yüzdürme yöntemi
yapılırken öncelikle cevher öğütülüp toz hâline getirilir. Toz hâlindeki
cevher, yağ ve benzeri maddeler ile karıştırılarak suya atılır. Oluşan ka-
rışımın içinden basınçlı hava geçirilerek hava kabarcıkları oluşur. Hava
BİLGİ KUTUSU
kabarcıklarına yapışan metal filizleri su yüzeyine çıkar ve dışarıya alınan
köpükle birlikte top- Sıvı içerisinde çökmüş hâlde
lanır (Görsel 2.38). bulunan katı maddenin sıvı-
Cevherdeki istenme- yı bulandırılmadan dikkatlice
yen maddeler ise ka- başka bir kaba aktarılmasına
bın dibinde toplanır. dekantasyon (aktarma) denir.
Dünyada yüzdürme
işlemi özellikle bakır,
kurşun ve çinko gibi
ağır metal cevherleri-
nin elde edilmesinde
kulllanılır.

Görsel 2.38: Cevherlerden metal elde etme

105