Page 30 - Fen Lisesi Kimya 11

3. BÖLÜM PERİYODİK ÖZELLİKLER

■ Periyodik sistem niçin düzenlenmiştir?
■ Periyodik sistemde atomun hangi özellikleri periyodik olarak değişir?
■ Periyodik sistemde metal ve ametaller nasıl belirlenir?

1.3.1. Periyodik Özelliklerdeki Değişim Eğilimleri

Periyodik sistemde elementler artan atom numarasına göre sırala-
nır. Bir periyottan diğer bir periyoda geçerken elementlerin kimyasal
özelliklerinde periyodik ve düzenli bir değişim olur. Bu değişim element-
lerin dış katmanlarındaki elektron dizilimleri ile ilgilidir. Dolayısıyla ele-
mentlerin periyodik özellikleri olan atom yarıçapları, iyonlaşma ener-
jileri, elektronegatiflikleri, elektron ilgileri, metalik-ametalik özellikleri,
asidik ve bazik karakterleri gibi özellikler düzenli ve sistematik bir biçim-
de değişmektedir.
Periyodik sistemde elementlerin bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini
anlamak için atom büyüklükleri hakkında bilgi sahibi olunması gerekir.
Atom büyüklükleri atom yarıçapı olarak alınır. Ancak atom yarıçaplarını
belirlemek zordur. Kuantum Kuramı’na göre bir atomun büyüklüğünden
kesin olarak bahsedilemez. Çünkü Kuantum Kuramı’na göre elektron-
ların çekirdek etrafındaki katmanlarda bulunma olasılığı çekirdekten
uzaklaştıkça azalır. Ancak hiçbir zaman bu olasılık sıfır olmamaktadır.
Bilgi Kutusu Bu nedenle bir atomun kesin bir dış sınırı yoktur. Bu durumda elektron
yoğunluğunun %95’ini içinde bulunduran çekirdek dışındaki bir uzaklığa
1 pm = 10 -12 m
o göre bir etkin atom yarıçapının belirlenmesi gerekmektedir. Atomlar sü-
1 A = 10 m
-10
rekli etkileşim hâlinde olduklarından tek bir atomun büyüklüğünden söz
-9
1 nm = 10 m
etmek anlamsızdır. Ancak atomların büyüklükleri bağ oluşturduklarında
yarıçap, bitişik atomların çekirdekleri arasındaki uzaklıktır. Bu uzaklı-
ğın atomların kimyasal bağ yapması ya da bağ yapmaksızın birbirine
değmesi durumlarına bağlı olarak farklılık göstermesine karşın, atom
yarıçapları ancak çekirdekler arası uzaklıktan belirlenebilmektedir.
99 pm
a) Kovalent, Van der Waals ve İyonik Yarıçap
CI CI
Kimyasal değişimlerde öncelikle bağ yapmış atomlarla ilgilenildiğin-
den atom yarıçaplarını belirlemek için esas olarak kimyasal bağlarla
bağlı iki atom arasındaki uzaklık dikkate alınır.

Kovalent Yarıçap
Tek bir kovalent bağla bağlanmış eşdeğer iki atomun çekirdekleri
arasındaki uzaklığın yarısına kovalent yarıçap denir. Kovalent yarıçap
198 pm ametal atomlarının oluşturduğu moleküllerden hesaplanan yarıçaptır.
Örneğin iki özdeş klor atomundan oluşan Cl molekülünde kovalent ya-
2
Görsel 1.19: Klor atomunun rıçap iki klor atomunun çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısı olan 99
kovalent yarıçapı
pm’dir. Klor atomunun kovalent yarıçapı 99 pm’dir (Görsel 1.19).

42 KİMYA 11. SINIF