Page 6 - Fen Lisesi Kimya 10 | 2. Ünite
P. 6
Gaz Basıncı ve Ölçülmesi
Atmosfer gazları diğer tüm maddeler gibi Dünya’nın yer çekimi kuv-
vetinin etkisi altındadır. Atmosferin yeryüzüne yakın kısımları atmos-
ferin yüksek kısımlarına göre daha yoğundur. (9 km yükseklikteki bir
uçağın basınç kabininin dışındaki havanın yoğunluğu nefes almak için
çok azdır.) Havanın yoğunluğu yer yüzeyinden uzaklaştıkça hızlı bir şe-
kilde azalır. Yeryüzüne yaklaştıkça hava yoğunluğu arttığı için havanın
uygulayacağı basınç da artar. Yeryüzündeki herhangi bir alana uygula-
nan kuvvet, alanın üzerindeki hava kesitinin ağırlığına eşittir. Atmosfer
basıncı, atmosferdeki gazlar tarafından uygulanan basınçtır (Görsel
2.7). Atmosfer basıncının gerçek değeri, yerküredeki konuma, sıcaklık
ve hava koşullarına bağlıdır. Atmosfer basıncı P veya P ile gösterilir.
atm 0
Atmosfer basıncı sadece aşağı doğru mu etki eder? Bir parça kâ-
ğıdı her iki elinizle başınızın üzerinde gergin olarak tutarsanız ne olur?
Kâğıt, üzerindeki hava basıncının etkisiyle kıvrılmaz, bunun nedeni ha-
vanın da su gibi akışkan olmasıdır. Atmosfer içindeki gazlardan oluşan
hava akışkanının bir cisme uyguladığı basınç da sağdan, soldan, aşağı
Görsel 2.7: Atmosfer basıncı
ve yukarıdan yani tüm yönlerden gelmektedir. Molekül düzeyinde dü-
şünüldüğünde hava basıncı hava moleküllerinin değdiği herhangi bir
Bilgi Kutusu
yüzey arasındaki çarpışmalardan doğar. Basıncın büyüklüğü, molekül-
Torricelli’nin barometre- lerin yüzeye çarpma sıklığına ve kuvvetine bağlıdır. Kâğıdın üzerine
de cıva kullanmasının çarpan moleküller olduğu gibi altına çarpan moleküller de vardır. Kâğıt
nedenleri bu nedenle düz kalır.
■ Akışkan olması Atmosfer basıncı nasıl ölçülür? Barometre atmosfer basıncını ölçen
■ Özkütle büyüklüğünün kul- bir düzenektir. Basit bir barometre bir ucu kapalı ve içi cıva ile doldurul-
lanılan boru yüksekliğini muş uzun bir cam tüpten ibarettir. Bu tüp, hava girmeyecek şekilde bir
etkilemesi cıva kabının içerisine ters çevrilerek yerleştirildiğinde tüpteki bir miktar
■ Uçuculuğunun az, buhar ba- cıva, tüpün yukarısında bir boşluk bırakarak aşağı doğru akar. Tüpte
sıncının düşük olması kalan cıvanın ağırlığı, kaptaki cıvanın yüzeyine etki eden atmosfer ba-
■ Kaynama noktasının yüksek sıncı tarafından dengelenir. Bu nedenle cıva sütununun yüksekliği at-
olması mosfer basıncının bir ölçüsü olarak kullanılabilir.
o
■ Kolay tepkime vermemesidir. Standart atmosfer basıncı (1 atm), deniz seviyesinde ve 0 C’de
tam olarak 760 mm (veya 76 cm) yükseklikte bir cıva sütununun ba-
sıncına eşittir. Diğer bir deyişle standart atmosfer basıncı 760 mmHg
basıncına eşittir. mmHg birimi
barometreyi keşfeden İtalyan bi-
lim insanı Evangelista Torricelli
(Evangelist Toriçelli) anısına, torr
olarak da adlandırılır (Görsel 2.8).
Deniz seviyesinden yükseklere çı-
kıldıkça atmosfer tabakasının kalın-
lığının azalmasıyla atmosfer basın-
cı da azalır. Günümüzde atmosfer
basıncı modern barometrelerle öl-
çülmektedir (Görsel 2.9).
Görsel 2.9: Modern barometre
Görsel 2.8: Torricelli barometresi
98 KİMYA 11. SINIF
