Page 36 - Fen Lisesi Kimya 11 | 3. Ünite

Osmotik Basınç
Kimyasal ve biyolojik olayların birçoğu; çözücü moleküllerin seçici,
geçirgen ve gözenekli bir zar boyunca seyreltik çözeltiden derişik çözel-
tiye doğru seçimli olarak geçişine dayanır. Yarı geçirgen zar (membran),
çözücü moleküllerin geçmesine izin veren fakat çözünen moleküllerin
geçişine izin vermeyen doğal ya da yapay bir maddedir.
Yarı geçirgen zarla ayrılmış derişimleri farklı çözeltilerde derişimi az
olan çözeltiden derişimi fazla olan çözeltiye çözücü moleküllerin geçme-
si olayına osmoz denir. Yükseklikleri aynı olan bir çözelti ile saf çözücü
birbirinden yarı geçirgen bir zar ile ayrılırsa osmoz olayı gerçekleşir. Bu
olayda bir süre sonra çözücü molekülleri çözelti tarafına geçerek çözel-
tiyi seyreltir ve çözelti seviyesinin yükselmesini sağlar. Bunun nedeni,
saf çözücünün birim hacminde çözeltinin birim hacmine göre daha çok
çözücü molekülü bulunmasıdır. Bu dengesizliği gidermek için saf çö-
zücüden çözeltiye çözücü moleküller geçer. Çünkü çözücü molekülleri
derişimleri küçük olan yerden büyük olan yere doğru kendiliğinden geç-
me eğilimindedir. Bu geçiş bir denge kuruluncaya kadar devam eder.

Osmoz öncesi Osmoz sonrası
a b
Görsel 3.8: a) Osmoz olayı gerçekleşmeden önceki ilk durum b) Osmoz olayının
gerçekleşmesinden sonraki durum
Görsel 3.8 a ve b incelendiğinde yarı geçirgen zarla ayrılmış saf
su ve tuzlu su bölmelerindeki seviyeler ilk başta eşittir. Osmoz olayına
göre çözücü olan su yarı geçirgen zardan tuz derişimi fazla olan tuz
çözeltisine geçer. Bu nedenle tuzlu su bölmesinde çözeltinin yüksekliği
belli bir süre sonra artarken diğer bölmede su yüksekliği azalır. Bu du-
rum denge kuruluncaya kadar devam eder.
Osmoz olayındaki çözücünün derişimi az olan çözeltiden derişimi
çok olan çözeltiye geçişi osmotik akış olarak ifade edilir. Osmotik akışı
çözelti üzerine bir basınç uygulayarak yavaşlatmak, net geçişi durdur-
mak hatta tersine döndürmek mümkündür. Osmoz olayının gerçek-
leştiği kapta osmotik akışı durdurmak için gereken basınca çözeltinin
osmotik basıncı denir.

200 KİMYA 11. SINIF