Page 4 - Fen Lisesi Kimya 9 | 1. Ünite

1.1 Etkinlik

Etkinliğin Adı: Doğadaki Bitkilerden Boyar Maddeler
Elde Edilebilir mi?

Etkinliğin Amacı: Simya döneminde boya olarak kullanılan maddeleri günümüzde de elde edebil-
mek. Boyar maddeleri çevremizdeki bitkilerden ve doğadaki diğer maddelerden
elde edebileceğimizi görmek.
Etkinliğin Süresi: 40 dakika
Araç ve Gereçler
■ 500 mL’lik beherglas ■ Kaynama taşı ■ Asma yaprakları
■ Bunzen beki ■ Beyaz pamuk ipliği ■ Şap
■ Sacayak, baget ■ Tel kafes ■ Su
Uygulama Aşamaları
1. 500 mL’lik beherglasın 2/3’ünü su ile doldurarak içine birkaç adet kaynama taşı atınız.
2. Asma yaprağı ve bir miktar şapı suyun içine atarak 15 dakika kaynatınız.
3. Beyaz ipliği kaynamakta olan karışımın içine koyarak 20 dakika daha kaynatmaya devam ediniz.
Kaynamayı bitirdikten sonra bir süre beherglasın soğuması için bekleyiniz.
4. İpliği beherglastan çıkartarak kurutunuz.
Etkinliğin Değerlendirmesi
1. Sizce beyaz ipteki renk değişiminin sebebi nedir? Açıklayınız.
2. Beyaz ip başka hangi bitkiler kullanılarak boyanabilir?

Bitki karışımları kaynatılarak farklı renkler elde edilebilir.
■ Meyan kökü şapla karıştırılırsa sarı,
■ Ceviz yaprağı üzüm suyu ile karıştırılırsa lacivert,
■ Şeftali yaprakları, göz taşı (CuSO .5H O) ile karışırsa yeşil-sarı,
4 2
■ Çam kabuğu-ıhlamur kabuğu ve şap karışımı kahverengi renk verir.
Simya (Alşimi)

Eski çağlarda yaşayan insanların değersiz madenleri altına çevirip
zengin olma hayali ve ölümsüzlük iksirini (abıhayat) bulup sonsuza kadar
yaşama arzusu için yaptıkları çalışmalara simya (alşimi), bu işle uğraşan-
lara simyacı (alşimist) denir. Simya dönemi yaklaşık 2500 yıl sürmüştür.
Yukarıda simya tanımında belirtildiği gibi simyacılar mutlak zenginlik ve
ölümsüzlüğü sağlayabilecek felsefe taşı (filozof taşı) arayışına girdiler.
Simyacıların çalışmaları;
■ Sınama-yanılmaya dayanır. ■ Teorik temelleri yoktur.

Resim 1.7: Isırgan otu ■ Sistematik bilgi birikimi içermez. ■ Deneysel sonuçlara dayanmaz.
Simyacılar sınama-yanılma yöntemi ile yapmış olduğu çalışmaları
sonucunda aşağıdaki maddeleri keşfetmiştir:
■ Kıbrıs taşı (vitriol, FeSO demir(ll) sülfat)
4
■ Yemek tuzu (NaCl, sodyum klorür)
■ Göz taşı (CuSO .5H O bakır(II) sülfat pentahidrat)
4 2
■ Şap (KAl(SO ) .12H O, potasyum alüminyum sülfat dodekahidrat)
4 2 2
■ Tuz ruhu (HCl, hidroklorik asit)
■ Kezzap (HNO , nitrik asit)
3
■ Zaç yağı (H SO , sülfürik asit)
2 4
Resim 1.8: Rezene ■ Kostik (NaOH, sodyum hidroksit)
■ Kireç taşı (CaCO , kalsiyum karbonat)
3
■ Güherçile (KNO , potasyum nitrat)
3
■ Sirke ruhu (CH COOH, asetik asit)
3
16 17