Page 24 - Fizik 9 | 4.Ünite

Süngerler ve paket lastikleri de (Görsel 4.2.4) kauçuk spor
ayakkabı tabanı gibi esnek malzemelere verilebilecek ör-
neklerdendir. Esnek cisimlerin yapıldıkları malzemeye bağlı
olarak değişen bir esneklik sınırı vardır. Bu sınır aşıldığında
cismin yapısında kalıcı bozulma, kırılma, kopma gibi durum-
larla karşılaşılabilir. Esnek bir malzeme olan yay esneklik sı-
nırı aşılmadan kullanılmak istendiğinde yay sabiti adı verilen,
birim uzunluk başına düşen kuvvet ile hesaplanan k sabiti göz
önüne alınmalıdır.
Yatay düzlemde durmakta olan bir yay için denge noktası,
yayda gerilme veya sıkışmanın olmadığı durumda yayın ser-
best ucunun bulunduğu yerdir (Şekil 4.2.4 a). Düşey doğrul-
tuda asılmış yaya bağlı bir cisim için denge noktası ise cismin
Görsel 4.2.4: Paket lastiği
ağırlığının yaydaki gerilme kuvvetine eşit olduğu noktadır
(Şekil 4.2.4 b).

Denge
noktası

Denge
noktası

(a) (b)

Şekil 4.2.4 (a,b): Yaylarda denge noktası

Yay bir kuvvetin etkisi ile denge noktasından uzak-
laştırıldığında, tekrar eski konumuna dönme eğilimi
gösterir. Esnek cisimlerin eski durum ya da konumları-
na geri dönmesini sağlayan kuvvet, geri çağırıcı kuv-
vet ( F ) olarak tanımlanır. Bu kuvvetin yönü daima den-
Denge
g e noktasına doğrudur. Büyüklüğü esnek cisimdeki
noktası
gerilme ya da sıkışma miktarı ve esneklik katsayısıyla
doğru orantıdır.
Şekil 4.2.5 aʼda dengedeki yayın ucuna bağlı tahta
bir blok görülmektedir. Şekil 4.2.5 bʼde ise tahta bloğa
(a)
F kuvveti uygulanarak yay gerilmiş ve denge noktasın-
F dan x kadar uzaklaştırılmıştır. Bu noktada blok serbest
bırakıldığında, yay tarafından denge noktasına doğru
çekilir. Yay, bloğu hareket ettirdiğine göre blok üzerinde
(b)
x iş yapmıştır. İş yapabilmesi gergin yayda enerji depo-
landığı anlamına gelir. Şekil 4.2.5 cʼde tahta bloğa F
F
kuvveti uygulanarak yay sıkıştırılmış ve denge nokta-
sından x kadar uzaklaştırılmıştır. Blok bu noktada ser-
(c) best bırakıldığında, yay tarafından denge noktasına
x
doğru itilir. Bu durum sıkıştırılmış yayda enerji depolan-
Şekil 4.2.5 (a,b,c): Yaya kuvvet uygulanması
dığını göstermektedir.

184 ENERJİ ENERJİ