Page 28 - Fizik 9 | 4.Ünite

4.3.1 ENERJİNİN KORUNUMU

Frenler, kinetik enerjiyi ısı enerjisine çe-
viren, bir çeşit enerji değişim düzenekleridir.
Asfalt yollarda karşılaşılabilecek lastik izleri
(Görsel 4.3.1), sert frenlemeden kaynaklanır.
Bu izler sürüş hâlindeki bir aracın sürücü-
sünün aniden karşılaştığı bir durum üzeri-
ne frene sertçe basması sonucunda oluşur.
Frenleme ile tekerlekler kilitlenir, tekerlekler
ile yol arasındaki sürtünme kuvveti artar ve
sürtünme nedeniyle aracın kinetik enerjisinin
Görsel 4.3.1: Lastik izleri
bir kısmı ısı enerjisine dönüşür. Tekerleklerin
aşırı ısınması sonucu lastiğin dış yüzeyinde bir miktar
erime olur ve olay sırasında asfalta yapışarak siyah iz
bırakır. Frenleme esnasında bir kaza olursa lastik izle-
rinin şekli ve uzunluğu, aracın ne şekilde savrulduğu ve
süratinin ne olduğu hakkında uzmanlara fikir verir.
Bir kemençe ustası, kemençe yayını hareket ettirerek
ona bir kinetik enerji kazandırır. Ustanın yayı kemençe
tellerine sürtmesi sırasında (Görsel 4.3.2) ses açığa çı-
kar. Sürtünme nedeniyle kemençe telleri ve yay ısınır. Bu
sırada enerjinin büyük çoğunluğu ses enerjisine dönüşür.
Şekil 4.3.1ʼdeki öğrencinin topu yukarıya hızlıca at-
ması sırasında topun kinetik enerjisi giderek potansiyel
enerjiye dönüşür. Topun hızı bir an sıfır olur ve aşağı
doğru düşmeye başlar. Düşmeye başladığı anda da po-
tansiyel enerjisi giderek kinetik enerjiye dönüşür. Topun
yukarı çıkışı ve aşağı inişi sırasında hava molekülleri ile
sürtünmesinden kaynaklı olarak hem top hem de hava
molekülleri ısınır. Öğrenci topu tutmazsa top yere çarpar
ve ses çıkar. Yerden seken top tekrar yukarı yükselir. Bu
sefer, çıkabildiği ilk yüksekliğe ulaşamaz. Çünkü ener-
jisinin bir bölümü ısı ve sese dönüşmüştür. Bu hareket
devam ederse zıplama ve düşüş sırasında hava mole-
külleri, top ve yer sürekli ısınır ve yere her çarpışında
Görsel 4.3.2: Kemençe çalan adam
ses çıkar. Bir süre sonra topun yerde kalmasının sebebi,
başlangıçta sahip olduğu kinetik enerjisinin diğer enerjilere
dönüşmüş olmasıdır.

Şekil 4.3.1: Havaya atılan topun hareketi

188 ENERJİ ENERJİ