Page 8 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

Doğuştan donanım olarak adlandırılan kalıtım, anne ba-
badan gelen genetik özelliklerin çocuğa aktarılmasıdır. Kalıtım
denilince göz rengi, kan grubu, saçın kıvırcık veya düz olması
gibi fiziksel özellikler ile yetenek, mizaç (huy) gibi psikolojik
özellikler akla gelir.
Kalıtım ve çevre karşılıklı etkileşim içindedir. Örneğin orga-
nizmanın sağlıklı gelişimi için doğum öncesi çevre çok önem-
lidir (Görsel 2.16). Bu dönemde annenin geçirdiği hastalıklar,
içinde bulunduğu çevre, aşırı stres, hava kirliliği gibi olumsuz
koşullar, aldığı ilaçlar ve zararlı maddeler bebeğin gelişimini
dolayısıyla davranışlarını etkiler. Genetik faktörler de çevreyi
şekillendirebilir. Örneğin doğuştan dürtüsel ve hareketli bir ya-
pıya sahip olan çocuğun tehlikeli ve sınır tanımayan davranış-
ları anne babanın daha olumsuz tutum sergilemesine neden
olabilir. Görsel 2.16: Doğum öncesi çevre
Kalıtım ve çevrenin davranışlara etkilerini araştıran psikolo-
ji, ikiz kardeşler üzerinde yapılan araştırma sonuçlarından ya-
rarlanarak bu konuda somut bilgilere ulaşmaya çalışır.
Özellikle tek yumurta ikizleri aynı genlere sahip oldukları
için kalıtım bakımından eşleştirilmiş olur. Böylece aynı çevrede
yetişen ikizler incelenerek kalıtımın; farklı çevrede yetişen ikiz-
ler incelenerek çevrenin davranışlar üzerindeki etkisi anlaşılma-
ya çalışılır (Görsel 2.17). Örneğin Horatio H. Newman (Horaşyo
Nüvmın) ile arkadaşları, Chicago (Şikago) Üniversitesinde tek
yumurta ikizleri üzerinde araştırmalar ve incelemeler yapmış-
lardır. İkizler bebeklik çağında birbirlerinden ayrılmadan önce
etraflı tıbbi muayenelerden geçirilmiş, çeşitli psikolojik ve eğit- Görsel 2.17: Tek yumurta ikizleri
sel testlere tabi tutulmuş ve ikizlerin davranışları dikkatle ince-
lenmiştir. Farklı ailelere evlatlık olarak verilen özdeş ikizler yıllar
sonra tekrar incelendikleri zaman ikizlerin davranışlarındaki farklılıkların fiziksel özelliklerindeki farklılıklara göre
daha fazla olduğu tespit edilmiştir.
Çevresel koşulları eşitleyip kalıtımın etkisini araştırmak için yapılan deneyler pek başarılı olmamıştır çünkü çev-
resel faktörleri eşitlemek oldukça güçtür. Aynı çevresel koşullar farklı insanları farklı şekilde etkileyebilir. Örneğin
ekonomik sıkıntı çeken ve başarılı olan biri “Param yoktu, bu yüzden okumak ve başarılı olmak zorundaydım.” der.
Aynı ekonomik sıkıntıyı çekip başarısız olan biri ise “Param yoktu, bu yüzden okuyamadım ve başarılı olamadım.”
diyebilir.
İnsanın çevresini eşitleme güçlüğü nedeniyle bazı psiko-
loglar, çevresel koşulları daha kolay eşitleyebilecekleri fare gibi
hayvanlar üzerinde deneyler yapmışlardır. Örneğin R.C. Tryon
(Tırayon), aynı çevrede yetiştirilen fakat değişik kalıtsal özellik-
lere sahip fareleri bir labirente koydu. Labirentten çabuk çıkan
fareleri kendi aralarında; geç çıkan fareleri ise yine kendi arala-
rında çiftleştirerek iki ayrı grup oluşturdu (Görsel 2.18). Sonuçta
labirentten çabuk çıkan farelerin yavrularının da çabuk çıktığı-
nı, geç çıkan farelerin ise yavrularının da geç çıktığını gözlemle-
di. Böylece farelerin öğrenme yeteneklerinde kalıtımın önemli
bir rol oynadığını belirlemiş oldu. Görsel 2.18: Labirentten çıkan fare
Yapılan araştırmaların sonucuna göre kalıtım, bireyin temel
eğilimleri ile davranışın alt ve üst sınırlarını belirler. Çevre ko-
şulları ise alt ve üst sınır arasında davranışın hangi noktada gerçekleşeceğini saptar. Modern psikolojiye göre hem
kalıtım hem de çevre davranışları etkiler. Bu etki duruma ve davranışın türüne göre değişebilir yani görecelidir.

40 PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ