Page 9 - Tarih 9 | 1.Ünite

TARİH VE ZAMAN

Tarihe yardımcı bilim dallarından bazıları aşağıdaki tabloda
verilmiştir (Tablo 1.1).
Tablo 1.1

Bilim dalları Açıklaması

Geçmişten günümüze meydana gelen olay ve
Kronoloji
olguların zamanını tespit ederek sıralar.
Coğrafya İnsan ve mekânın karşılıklı etkileşimini araştırır.

Siyasi belgelerin cins, şekil ve içerik olarak de-
Diplomasi
ğerlendirmesini yapar.
Kazı yolu ile toprak ve su altındaki maddi kalın-
Arkeoloji
tıları ortaya çıkarır.
Heraldik Tarihte devletlerin kullandığı armaları inceler.
Görsel 1.6
Toplumların örf, âdet, gelenek ve yaşayışlarını Eski para
Etnografya
inceler.
İnsan ırkını inceler ve kültürlerin gelişimini araş-
Antropoloji
tırır.
Tarih içerisinde basılan paraları inceler (Görsel
Nümizmatik
1.6).
Yazıları, alfabeleri ve bunların zaman içerisindeki
Paleografya
değişimlerini inceler.
Filoloji Dillerin tarihini, gelişimini ve değişimini araştırır.

Epigrafi Kitabeleri inceler.

Türklerin İlk Yazılı Belgeleri
Tarihte “Türk” adının geçtiği yazılı ilk metinler Orhun Kitabele-
ri’dir (Görsel 1.7). Bu kitabeler hakkında ilk bilgiler XIII. yüz-
yılda yaşayan Cuveynî’nin “Tarih-i Cihangüşa” isimli eserinde
yer alır. Cüveynî, eserinde Uygur bölgesini gezerken rastladığı
garip işaretlerle yazılmış taşlardan söz etmektedir. Daha sonra
Danimarkalı Messerschmidt’in (Mesırşmit) 1721’de bu eseri
görerek Avrupa bilim camiasına tanıtması üzerine birçok bilim
adamı bu yazıların kime ait olduğu hakkında tahminlerde bulun-
muştur. Bu bilim insanlarının bazıları bu yazıların; Prusyalılara,
İskitlere, Yunanlara ve Latinlere ait olduğunu ileri sürmüştür.
Bölgeye giden birçok araştırmacı burada kazılar yaparak yeni
kalıntılar tespit etmiştir. Kitabelerin okunuşunu ilk çözen Da-
nimarkalı Dil Bilimci W. Thomsen (V. Tomsen) olmuş ve bu Görsel 1.7
abidelerin Türklere ait olduğunu tüm dünyaya duyurmuştur. Kültigin Yazıtı
(Moğolistan
Orhun Kitabeleri hakkında yapılan bilimsel çalışmaların sonu- Höşöö Tsaydam Müzesi)
cunda; Türklerin yaşantılarına, töresine, kültürüne ve devlet
yönetimine dair bilgiler bulunmuştur (Gömeç, 2000, s.64-65’ten YORUMLAYALIM
düzenlenmiştir).
Metne göre tarih biliminin hangi bilim dallarından yarar-
landığı söylenebilir?

17