Page 9 - Tarih 9 | 4.Ünite

İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

Devlet, hukuki bakımdan emretme hakkına ve yetkisine sahiptir.
O emri yürütme gücüne sahip olan yüksek sosyal bir nizamdır.
Ancak emretme hakkının itaat edenler tarafından meşru (hak
yolu, doğru) kabul edilmesi gerekir. Aksi hâlde devlet yoktur, BİLİYOR MUSUNUZ?
zorbalık vardır.

Boylar konfederasyonu üzerinde
yükselen bu ilk Türk devletleri,
boylar arasında birlikteliği sağ-
ladıkları dönemlerde, güçlerinin
zirvesine ulaşmıştır. Örneğin As-
ya Hun Devleti’ne en parlak dö-
nemini yaşatan Mete Han, yirmi
altı boyu Türk tarihinde ilk kez tek
bayrak altında toplamıştır. I. Kök
Türk Devleti’nde ise Mukan Ka-
ğan, Kore’den Karadeniz’e kadar
uzanan sahada yaşayan bütün
Tölesleri ve diğer Türk boylarını
hâkimiyeti altına alarak devletine
en güçlü dönemini yaşatmıştır. II.
Kök Türk Devleti zamanında da
Kapgan Kağan (Görsel 4.4) yine
Orta Asya’daki tüm Türk boyları-
nı bir bayrak altında toplayarak
Görsel 4.4
gücüne güç katmıştır. Uygur Kağanı Moyen-Çor ise Hun ve Kapgan Kağan
Kök Türk dönemlerinde olduğu gibi öncelikle Orta Asya’daki (Temsilî)
boyları kendine bağlamıştır.

Tölesler, VI. yüzyılın ortalarında Baykal Gölü’nün doğusundan
Karadeniz’in kuzeyine kadar uzanan sahada Kök Türk Devleti’ne BİLİYOR MUSUNUZ?
bağlı olarak yaşayan dağınık Türk boylarıdır.

İlk Türk devletlerinin kurulması ve güçlenmesinde etkili olan
boylar, bu devletlerin zayıflamasında da önemli rol oynamıştır.
Boyların isyan etmesi ve budun birlikteliğinin bozulması, Türk
devletlerinin güç kaybetmesine neden olmuştur. Örneğin Kap-
gan Kağan’ın sert tutumu yüzünden devlete bağlı boylar birer
birer isyan etmeye başlamıştır. Türk devletlerini zor durumda
bırakmak isteyen Çinliler de çeşitli entrikalarla Töles boylarını
sık sık isyana teşvik etmiştir. Kapgan Kağan ve devletin diğer
ileri gelenleri bu isyanlarla uğraşmak zorunda kaldıkları için
düşmanları olan Çinlilerle mücadele etme fırsatını bulama-
mıştır. Kapgan Kağan, boyların isyanıyla uğraşırken bir Türk
boyu olan Bayırkuların saldırısı sonucunda öldürülmüştür.

Hunlar, Kök Türkler ve Uygurlar dışında varlığını sürdüren ARAŞTIRALIM
Türk devlet ve toplulukları nerelerde yaşamışlardır? Dilsiz
harita üzerinde gösteriniz.

95