Page 10 - Tarih 9 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

Türk Devletlerinde Gücün Meşruiyet Kaynağı

Kağan Gücünü Nereden Alıyor?
İlk Türk Devleti olan Asya Hun Devleti’nde hükümdarlar, Gök
Tanrı’nın tahta çıkardığı Tanhu unvanını kullanmıştır. Mete Han,
MÖ 176’da Çin imparatoruna gönderdiği mektupta kendisini,
Gök Tanrı tarafından tahta çıkartılmış Hunların büyük Şanyü’sü
olarak ifade etmiştir. Orhun Yazıtları’nda Bilge Kağan: “Tanrı
irade ettiği için kut’um olduğu için kağan oldum.” demiştir. Uy-
gur Devleti’nde de benzer durum söz konusudur. Uygurlara ait
Karabalsagun Yazıtı’nda, Bögü Kağan’ın unvanı “Tengride kut
YORUMLAYALIM bulmuş.“ olarak belirtilmiştir (Kafesoğlu, 1995, s.237; Koca,
2002, s.1071; Ögel, 2001, s.67’den düzenlenmiştir).
Kut inancının Türk siyasi hayatına etkileri neler olabilir?

Türklerde devleti yönetme yetkisinin kağana, Gök Tengri
tarafından verildiğine inanılırdı. Dolayısıyla Türklerde gü-
cün kaynağı ilahidir. Ancak Türk kağanı hiçbir zaman kutsal
varlık, yani eski Mısır medeniyetinde olduğu gibi tanrı-kral
sayılmamıştır. Tarihî kayıtlardan da anlaşıldığı üzere ilk Türk
devletlerinde siyasi iktidar kavramı “kut” tabiri ile ifade edil-
miştir. Tanrı, Türk kağanına kut vererek hükümdarlık gücü
ve yetkisi bahşetmiştir.

Türklerde kağan olabilmek için Gök Tengri tarafından kut ve-
rilmiş bir aileye mensup olmak gerekirdi. Bu aileler belli olup
Hunlarda Tu-ku, Kök Türklerde Aşina ve Uygurlarda Yağlakâr
ailesidir. Kut, kan yoluyla geçtiği için bütün hanedan üyeleri
kağan olma hakkına ve yetkisine sahiptir. Tanrının iradesi-
nin hangi hanedan üyesi üzerinde olduğu da ancak taht için
yapılan bir mücadele sonucunda ortaya çıkmaktadır. Kağan
olmak için aynı zamanda adil, yetenekli, ilim sahibi, asil, ce-
sur olmak gereklidir. Eski Türklerde kuta sahip olan hanedan
üyeleri arasında kağan seçmek için kurultay toplanmıştır.
Türklerde kağan, hem bütün devlet teşkilatının başı hem de
toplumun lideri durumundaydı. O, devletin başı olarak iç ve
dış siyaseti düzenler, savaş ve barışa karar verir, ordulara ko-
mutanlık eder, elçiler gönderir ve elçileri kabul ederdi. Ayrıca
devlet teşkilatının her kademesindeki görevlileri tayin eder
veya onları görevlerinden alırdı.
Türk devletlerinde hükümdarlara; şanyü, tanhu, han, yab-
Görsel 4.5 gu, ilteber, idikut, erkin ve kağan gibi unvanlar verilmişti.
Tuğ ve yay (Temsilî)
Hunlardan itibaren Türklerde bazı hükümdarlık sembolleri
de görülmektedir. Bunlar; taht, davul, otağ, kotuz, tuğ ve
yaydır (Görsel 4.5). Kağan ülkeyi idare eder, töre koyabilir
ve gerektiğinde yargılama da yapabilirdi.

CEVAPLAYALIM Kağanların görevleri nelerdir?

96