Page 24 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 1.Ünite

1. Ünite

SIRA SİZDE

Osmanlı Devleti’nde belli dönemlerde yönetim anlayışında meydana gelen önemli
değişiklikleri noktalı yerlere yazınız.

(1300-1600) ...................................................................................................................................................
Klasik Dönem ...................................................................................................................................................

(1808) ...................................................................................................................................................
Sened-i İttifak ...................................................................................................................................................

(1839) ...................................................................................................................................................
Tanzimat Fermanı ...................................................................................................................................................

(1876) ...................................................................................................................................................
I. Meşrutiyet ...................................................................................................................................................

Tanzimatla birlikte sadrazamlık görevine dil bilen ve Batı’yı iyi tanıyan nitelikteki kişiler
getirilmiş, göreve getirilen sadrazamlar da yönetimde ön plana çıkmaya başlamıştır. XIX. yüzyı-
lın ilk yarısında merkezî yönetimde kısa bir süre başvekâlet ismi ile anılan sadrazamlar, daha
sonra bu unvanı terk ederek tekrar sadrazamlık unvanını kullanmaya başlamış ve Tanzimat
Dönemi’nde eski güçlerine yeniden kavuşmuşlardır.
Bu yeniden yapılanma girişimleri merkezden eyaletlere doğru genişleyerek sürmüş, merkez-
deki divan kaldırılarak Heyet-i Vükela’ya (Bakanlar Kurulu) dönüştürülmüştür. Eyaletlerdeki
mahalli idareler de merkezin doğrultusunda yeniden yapılandırılmış, bu yapılanmaya göre me-
busların atanması ve görevden alınması işleri de padişah iradesine bırakılmıştır.
Tanzimat Dönemi’nde şeyhülislamların siyasi danışma gücü azaltılmış, mülkî idarede de
merkeziyetçi bir yapı oluşturulmaya çalışılmıştır. Eyalet sistemindeki bu yeni yapılanmada vali-
nin ve taşradaki diğer görevlilerin (defterdar, zaptiye müdürü, kaymakam ve kaza müdürü) görev
ve yetkileri belirlenmiştir.
Taşrada çok geniş yetkilere sahip olan yöneticilerin yetkileri sınırlandırılarak merkezî bir
yönetim kurulması hedeflenmiştir. Taşra meclislerinde gerek Müslümanlara gerekse gayrimüs-
limlere belirli bir üye bulundurma hakkının verilmiş olması, halkın ayrım gözetilmeden yönetime
katılmasını sağlamıştır.
1864’te kabul edilen Vilayet Nizamnâmesi’ne göre, 1867’de eyaletler vilayet adını almış ve
buralara yönetici olarak müşirler görevlendirilmiştir. Sancakları atama yoluyla kaymakam, ka-
zaları seçimle işbaşına gelen kaza müdürü, köyleri de yine seçilerek işbaşına gelen muhtarlar
yönetmiştir.
Kanun-i Esasi’ye göre Osmanlı hanedanının en büyük evladı saltanat ve hilâfet makamları-
nın sahibiydi. Buradan da anlaşılacağı gibi egemenliğin kaynağı değişmemiş, yasama ve yürüt-
mede son sözü söyleme hakkı padişaha bırakılmıştır. Bakanlar Kurulu (hükûmet), meclise değil
padişaha karşı sorumlu olmuştur. Padişah; başvekili, şeyhülislamı ve ayan mebuslarını seçme
ve atama yetkisine sahip olurken gerektiğinde bunları görevden alma hakkına da sahip olmuş-
tur. Kanun-i Esasi’de padişaha istediği zaman Mebusan Meclisi’ni feshetme hakkı tanınmış,
mebuslara ise bakanlar kurulunu düşürme yetkisi tanınmamıştır.
I. Meşrutiyet Dönemi’nde başvekillik ya da yürütme organı konumunda bulunan Bâb-ı Âli,
temel yapısını korumakla birlikte bazı değişikliklere uğramıştır. Meclisin kapatılmasıyla birlikte

34