Page 26 - Uluslararası İlişkiler

ÜNİTE
2 ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE AKTÖRLER VE AKTÖRLERİN İLİŞKİ TÜRLERİ

A. ULUSLARARASI AKTÖR TÜRLERİ

HAZIRLIK ÇALIŞMASI

1. Uluslararası ilişkiler alanında etkisi bulunan aktör türleri sizce hangileridir?

ANAHTAR SÖZCÜKLER

aktör, çok uluslu şirket, hak/yükümlülük, özerklik, örgüt

Bir ülkenin sınırlarını aşan toplumlar arası ilişkiler anlamında uluslararası ilişkilerin temel biriminin
ne olduğu sorusuna, bilim insanları farklı yanıtlar vermektedir. Faaliyetleri ve etkileri birden fazla ülkede
görülen birimlere "uluslararası aktörler" denilmektedir. Aktör kavramı ile kastedilen, uluslararası alanda
varlığını bir süre devam ettirebilen ve belli düzeyde karar verme becerilerine sahip olan, diğer birimler
tarafından tanınan (varlığı kabullenilen) ve bunlardan özerk eylemler geliştirebilen varlıklardır. Bu açı-
dan bakıldığında uluslararası aktör denildiğinde bankalardan çok uluslu şirketlere, sivil toplum örgütle-
rinden şehir devletlerine, ulus devletlerden imparatorluklara kadar geniş bir yelpaze ortaya çıkmaktadır.
Bu aktörlerin her biri uluslararası alanda önemli roller üstlenir. Her bir aktör, faaliyet gösterdiği alanda
birtakım hak ve yetkilere sahiptir. Bu aktörlerin hiçbiri uluslararası ilişkilerin gidişatını belirlemede aynı
derecede önemli değildir ve etkili olmaları duruma, zamana ve konuya göre değişmektedir.
Uluslararası ilişkilerin açıklanmasında ülke sınırlarını aşacak şekilde faaliyet gösteren aktörler
iki gruba ayrılmaktadır: devletler ve devlet olmayan aktörler. Bilim insanları tarafından uzunca bir süre
uluslararası aktör özelliklerini taşıyan tek varlığın devlet olduğu iddia edilmiştir. Hatta uluslararası aktör-
ler denince akla ilk gelen, devlet türlerinden yalnızca biri olan ulus devletler olmuştur. Ancak uluslararası
ilişkiler, hem uygulama hem de disiplin olarak değiştikçe devlet dışı aktörlerin de önemi kabul edilmeye
başlanmıştır. Hatta XXI. yüzyılda bireylerin dahi uluslararası ilişkilerin gidişatında önemli rol oynadıkları
iddia edilmektedir.

ULUSLARARASI SİSTEMDE
TEMEL AKTÖRLER

DEVLET DEVLET DIŞI AKTÖRLER

ULUSLARARASI ULUSLARARASI HÜKÛMET ULUSLARARASI ŞİRKETLER
HÜKÛMETLER
ARASI ÖRGÜTLER DIŞI ÖRGÜTLER (Çok uluslu şirketler)

1. Devlet
Uluslararası ilişkiler disiplininin temel aktörlerinden biri olan devlet, örgütlenmiş bir gücü ve oto-
riteyi ifade etmektedir. Devlet, sınırları belli bir toprak parçası üzerinde siyasal egemenlik iddiası olan
ve bu egemenliği kullanan hükûmetinin aynı toprak parçası içinde yaşayan halk tarafından meşru gö-
rüldüğü kurumdur. Dolayısıyla bir kurumun devlet olması için gereken unsurlar; toprak, bu topraklarda
yaşayan toplum ve bu toplumu yöneten hükûmettir.
Tarihsel olarak incelendiğinde bu unsurlara sahip farklı devlet türleri görülür: Şehir devletleri,
krallıklar, imparatorluklar ve ulus devletler... Ulus devlet, İlk ve Orta Çağlarda hiç görülmezken XIX.
yüzyıldan itibaren uluslararası alanda en yaygın görülen devlet türü olarak karşımıza çıkar. Bu farklı
devlet türlerini çeşitli ölçütlere göre sınıf andırmak mümkündür. Yönetim şekillerine göre devletler de-
mokratik, otoriter ve totaliter devlet olarak sınıf andırabileceği gibi sahip oldukları askerî ve iktisadi
kaynakların miktarına bakılarak büyük, orta ya da küçük güçler olarak da sınıf andırabilir.

26