Page 16 - Fen Lisesi Kimya 11 | 5.Ünite

Tepkime hız ifadeleri çift yönlü (tersinir) tepkimelerde ileri tepkime
hızı ve geri tepkime hızı şeklinde yazılabilir.
N (g) + 3H (g) ⇌ 2NH (g) tersinir tepkimesinde ileri yönlü tepkime
2 2 3
hız ifadesi
3
r= k [N ][H ] şeklinde yazılır.
i i 2 2
Aynı tepkimenin geri yöndeki hız ifadesi
2
r = k [NH ] şeklinde yazılır.
g g 3

Çok Basamaklı Tepkimelerde Hız
Çarpışma teorisine göre ikiden fazla taneciğin aynı anda uygun
geometride çarpışma olasılığı oldukça düşüktür. Bir tepkime denklemi
ikiden çok taneciğin çarpışmasını gerektiriyor ise bu tepkimeler basit
ikili ya da en fazla üçlü ara basamaklardan oluşur. Bu ara basamaklar-
dan oluşan tepkimelere çok basamaklı veya mekanizmalı tepkimeler
denir.
Çok basamaklı (mekanizmalı) tepkimelerde
■ Hız denklemi kimyasal denklemin katsayısına uymaz.
■ Tepkime mekanizmaları, denklem üzerinde bazı yorumlar yapılsa da
sadece deneysel olarak belirlenir.
■ Mekanizmanın en yavaş basamağı tepkime hızını belirler. Bu basa-
mak hızlanmadıkça tepkime hızı artmaz.
■ Tepkimenin hız denklemi mekanizmanın en yavaş basamağındaki
tepkimeye girenlerin derişimlerine göre yazılır.
2NO (g) + F (g) → 2NO F(g) tepkimesi mekanizmalı olmayıp tek
2 2 2
basamakta gerçekleşseydi tepkimenin hız ifadesi
2
r = k[NO ] [F ] şeklinde olurdu.
2 2
Yapılan deneylerde [F ] sabit tutulup [NO ] iki katına çıkarıldığın-
2 2
da tepkime hızının iki katına çıktığı; [NO ] sabit tutulup [F ] iki katına
2 2
çıkarıldığında tepkime hızının iki katına çıktığı görülmüştür. Buna göre
tepkime hız ifadesi

r = k[NO ][F ] şeklindedir.
2 2
Bu hız ifadesi net tepkimede girenlerin katsayılarına uymadığı için
tepkime mekanizmalıdır. Bu tepkimenin mekanizması
I. ara basamak NO (g) + F (g) → NO F(g) + F(g) (yavaş)
2 2 2
II. ara basamak NO (g) + F(g) → NO F(g) (hızlı)
2 2
+
Net tepkime denklemi: 2NO (g) + F (g) → 2NO F(g) şeklindedir.
2 2 2

Bu tepkimede F ara üründür. Ara ürün bir kimyasal tepkimenin bir
önceki basamağında oluşup bir sonraki basamakta harcanır. Ara ürün
net tepkime denkleminde yer almaz. Bu tepkimede tepkime hız ifadesi
yavaş ara basamağa göre yazılır.

282 KİMYA 11. SINIF