Page 20 - Fen Lisesi Kimya 11 | 5.Ünite

Tepkimelerinin hızları karşılaştırıldığında III. tepkime, zıt yüklü ve
iyon yükü büyük olan iyonlar arasında gerçekleştiği için en hızlıdır. II.
tepkime zıt yüklü iyonlar arasında oluştuğu için I ve IV. tepkimeden
daha hızlıdır. IV. tepkimede kovalent bağların kopması ve oluşmasıyla
gerçekleştiği için en yavaştır. I. tepkime; aynı yüklü iyonlar arasında
elektron alışverişi ile gerçekleştiği için zıt yüklü iyonlar arası tepkimele-
re göre daha yavaş, kovalent bağlı tepkimelere göre daha hızlı gerçek-
leşir. Buna göre verilen tepkimelerin hızları
III > II > I > IV şeklindedir.

Örnek

I. C H (g) + 5O (g) → 3CO (g) + 4H O(g)
3 8 2 2 2
II. CH (g) + 2O (g) → CO (g) + 2H O(g)
4 2 2 2
III. Pb(NO ) (suda) + 2KI(suda) → PbI (k) + 2KNO (suda)
3 2 2 3
Yukarıda verilen tepkimelerin standart koşullarda gerçekleşme hız-
larını karşılaştırınız.

Çözüm

I ve II. tepkime kovalent bağların kopması ve oluşmasıyla oluşan
yanma tepkimesi, III. tepkime zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen
çökelme tepkimesidir. Bu nedenle III. tepkime en hızlı gerçekleşir.
I. tepkimede kopan ve oluşan bağ sayısı fazla olduğundan hızı II.
tepkimeden daha yavaştır. Buna göre tepkime hızları

III > II > I şeklinde sıralanır.

Tepkimeye giren madde türlerine bakarak tepkimelerin hızı hakkın-
da yorum yapılabilse de bir tepkimenin hızlı ya da yavaş gerçekleşe-
ceğini kesin olarak deneysel sonuçlar belirler. Örneğin aşağıdaki tep-
kimede bağ kırılması ve bağ oluşumu olduğu için yavaş gerçekleşmesi
düşünülür.

2 +
+
3 +
3Fe (suda) + NO ¯(suda) + 4H (suda) → 3Fe (suda) + NO(g) + 2H O(g)
3 2
Tepkime gerçekleşirken girenler kısmında NO ¯ iyonundaki N ve O
3
arası bağlar kırılır; ürünler kısmında ise N ve O arasında bağ oluşma-
sıyla NO molekülü, H ve O arasında bağ oluşmasıyla H O molekülü
2
meydana gelir. Bu nedenle tepkimenin yavaş olması beklenir. Yapılan
deneylerde ise bu tepkimenin hızlı gerçekleştiği tespit edilmiştir.
Derişimin Tepkime Hızına Etkisi
Derişimin tepkime hızına etkisi çarpışma teorisi ile açıklanır. Tepki-
meye giren maddelerin derişimi arttırılınca birim hacimdeki molekül sa-
yısı artar. Böylece tepkimeye giren taneciklerin çarpışma sayısı artarak
aktifleşmiş kompleks oluşturan tanecik sayısı artar.

286 KİMYA 11. SINIF