Page 21 - Fen Lisesi Kimya 12 | 3.Ünite

3.1.9. Alkinlerin Özellikleri
Asetilen, sanayide çok kullanılan önemli bir ham maddedir.
Taş kömüründen elde edilen kok kömürünün, kireç taşından
elde edilen kalsiyum oksit ile elektrik fırınında ısıtılması sonucu
kalsiyum karbür (CaC 2 ) oluşur. Kalsiyum karbürün su ile tepki-
mesinden asetilen elde edilir.
3C + CaO CaC 2 + CO

CaC 2 + 2H 2 O C 2 H 2 + Ca(OH) 2
Asetilen, yakıldığında çok yüksek bir sıcaklığa (2800 C)
o
ulaştığı için kaynak yapımında yaygın olarak kullanılır (Görsel 3.8).

C 2 H 2 + 5/2O 2 2CO 2 + H 2 O ΔH=-317 kcal/mol

Asetilen, oda sıcaklığında renksiz bir gazdır. Asetilen, için-
de gözenekli inert madde bulunan çelik tüplere 300 atmosfer
basınçla ve asetonda çözdürülerek doldurulur. Asetilen tüpü
devrildiğinde tüp içindeki gözenekli madde çatlayabilir. Bu da
asetilen gazının ayrışmasına ve tüp içindeki basıncın artmasına
neden olabilir. Bunun sonucunda patlama meydana gelebilir.
Alkinlerin tamamı H2 ile katılma tepkimesi verir. Örneğin
asetilen, doymamış hidrokarbon olduğu için alkenler gibi katıl-
ma tepkimesi verir. Asetilenin yapısında iki pi (π) olduğu için 2 Görsel 3.8 Asetilen gazıyla

kaynak işlemi
mol H 2 ile katılma gerçekleşir.
133
HC–CH + 2H 2 Ni/Pt C 2 H 6
–
–
Katılma esnasında Lindlar katalizörü (Pd) kullanılırsa
kısmi hidrojenlenme olur ve alken oluşur.

HC–CH + H 2 Lindlar CH 2 =CH 2
–
–
Alkinlerin tamamı alkenlerde olduğu gibi kırmızı renkteki
brom çözeltisini renksiz hâle getirir.

Br Br
–
–
HC–CH + 2Br 2 CH–CH
–
–
–
Br Br
–
Asetilene ve diğer alkinlere polar moleküllerin katılmasında
Markovnikov Kuralı geçerlidir.
Br
–
HC–C–CH 3 + 2HBr CH 3 –C–CH 3
–
–
Br
–
Asetilene su katılması, civa sülfat katalizörlüğünde ve asidik
ortamda gerçekleşir. Tepkime sırasında önce enol oluşur. Enol-
lerde aynı karbon atomu, hem ikili bağ hem de -OH grubu içer-
diği için kararsızdır. İkili bağ elektronu ve hidrojen atomunun
yer değiştirmesi ile tautomeri olayı gerçekleşir. Enol bileşikleri
kendiliğinden karbonil sınıfı bileşiklere dönüşür.

FEN LİSESİ KİMYA 12