Page 17 - Kimya 11 | 5.Ünite

2. Kimyasal Tepkimelerde Hız

BÖLÜM: TEPKİME HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

NELER KAZANILACAK? Tepkime hızına etki eden faktörler açıklanırken
a) Tek basamaklı tepkimelerde, her iki yöndeki tepkime hızının derişime bağlı ifadeleri verilecek,
b) Çok basamaklı tepkimeler için hız belirleyici basamak üzerinde durulacak,
c) Madde cinsi, derişim, sıcaklık, katalizör (enzimlere girilmeyecek) ve temas yüzeyinin tepkime hızına
etkisi üzerinde durulacak, (Arrhenius bağıntısına girilmeyecektir.)
) ç Oktay Sinanoğlu’nun kısa biyografisi ve tepkime mekanizmaları üzerine yaptığı çalışmaları tanıtan oku-
ma parçasına yer verilecektir.

5.2.1. TEK VE ÇOK BASAMAKLI TEPKİMELER VE HIZ
Kimyasal tepkimeler tek basamakta gerçekleşebileceği gibi art arda
gerçekleşen birkaç basamakta da meydana gelebilir. Bir tepkimede tep-
kime hızının derişime bağlılığını gösteren matematiksel ifadeye hız
denklemi ya da hız bağıntısı denir. Hız denklemi, her tepkime için de-
ney sonuçlarından elde edilen ve tepkimeye etki eden faktörleri içinde
barındıran matematiksel bağıntı olarak da ifade edilebilir.
aA(g) + bB(g) cC(g) + dD(g)
Tek basamakta gerçekleşen tepkimenin hız denkleminde, tepkime-
ye girenlerin molar derişimlerinin tepkime denklemindeki katsayıları
üs olarak alınır. Hız denklemi hıza etki eden her maddenin derişiminin
birbiri ile çarpılmasıyla elde edilir.
a b
Hız = k[A] [B] şeklinde yazılır.
Hız denklemindeki derişim terimlerinin üsleri yani a ve b’nin topla-
mına tepkimenin mertebesi (derecesi) denir.
k hız sabitidir ve her tepkime için belli bir sıcaklıkta daima sabittir.
Tepkime hız denkleminde saf sıvı ve saf katılar yer almaz. Çünkü
saf sıvı ve saf katıların miktarlarının değiştirilmesi derişimlerini değiş-
tirmez. Tepkime hız denkleminde sadece gazlar ve sulu çözeltiler yer
alır.
2KClO (k) 2KCl(k) + 3O (g) Hız = k
2
3
+
-
KCl(k) + H O(s) K (suda) + Cl (suda) Hız = k
2
Hız denklemi yukarıdaki gibi olan tepkimeler sıfırıncı derecedendir.
Tek basamakta gerçekleşen N (g) + 3H (g) 2NH (g) tep-
2
2
3
kimesinin hız denklemi
3
Hız = k[N ][H ]
2
2
şeklindedir ve 4. dereceden bir tepkimedir (N ’a göre 1, H ’e göre 3.
2
2
dereceden).
203