Page 18 - Kimya 11 | 5.Ünite

Kimyasal Tepkimelerde Hız
Bazı tepkimeler birden fazla basamakta gerçekleşebilir. Tepkimenin
meydana geldiği basamaklar zincirine tepkime mekanizması denir.
Tepkime mekanizması, bir tepkimenin nasıl ilerlediği konusunda sa-
dece bir tahmindir. Bu tahmin deneysel sonuçlarla tutarlı olmalıdır.
Mekanizmalı tepkimelerde hız denklemi en yavaş adıma göre yazılır.
H (g) + 2ICl(g) I (g) + 2HCl(g)
2
2
tepkimesinde olduğu gibi genellikle tepkimeye giren tanecik sayısı iki-
den fazla olduğunda mekanizmalı tepkime oluşur. Üç taneciğin aynı
anda çarpışması genellikle tek adımda meydana gelmez.
Hidrojenin iyot monoklorürle tepkimesi tek basamakta gerçekleş-
seydi hız denklemi
Hız = k[H ][ICl ] 2
2
şeklinde olurdu. Fakat deneysel olarak elde edilen hız denklemi
Hız = k[H ][ICl ] şeklindedir. Hız denkleminin bu şekilde olma-
2
sı tepkimenin mekanizmalı olduğunu gösterir. Hidrojenin iyot monok-
lorürle tepkimesinin tepkime basamakları aşağıdaki gibidir.

I. basamak: H (g) + ICl(g) HI(g) + HCl(g) (yavaş)
2
II. basamak: HI(g) + ICl(g) I (g) + HCl(g) (hızlı)
2
Net tepkime: H (g) + 2ICl(g) I (g) + 2HCl(g)
2
2
Grafik 5.2.1’de bu tepkimeye ait potansiyel enerji tepkime koordi-
natı grafiği verilmiştir.
Potansiyel enerji I. basamak

Girenler
H (g) + ICl(g)
2
II. basamak
o
∆H = -218 kj mol -1
HI(g) + ICl(g)

I (g) + 2HCl(g)
2
Ürünler
Tepkime koordinatı
Grafik 5.2.1: H (g) + 2ICl(g) I (g) + 2HCl(g) net tepkimenin
2
2
potansiyel enerji-tepkime koordinatı
Grafik 5.2.1’den de anlaşılacağı gibi I. basamağın ileri aktifleşme
enerjisi II. basamaktan büyük olduğu için I. basamak yavaş basamaktır.
Çünkü aktifleşme enerjisi ne kadar büyükse tepkime hızı o kadar yavaş-
tır. Mekanizmalı tepkimelerde tepkime basamakları ve hangi basama-
ğın yavaş basamak olduğu verilmişse hız denklemi, verilen yavaş basa-
mağa göre yazılır.
Tepkimede ara basamakta oluşarak sonraki basamakların herhan-
gi birinde harcanan maddeye ara ürün denir. Birinci basamakta hidro-
jenin iyot monoklorürle tepkimesinde HI ara üründür ve net tepkime-
de yer almaz.

204